Chương VI: Châu Phi

Quan sát hình 26.1, SGK, nhận xét đặc điểm đường bờ biển châu Phi và cho biết đặc điểm đó ảnh hưởng như thế nào đến khí hậu châu Phi.

Xác định trên hình 26.1, hồ Vích-to-ri-a và sông Nin, sông Ni-giê, sông Công-gô, sông Dăm-be-di.

Lập bảng về các khoáng sản chính của châu Phi và sự phân bố.

Dựa vào kiến thức đã học, quan sát hình 27.1 và 27.2, nêu mối quan hệ giữa lượng mưa và lớp phủ thực vật ở châu Phi.

Nêu đặc điểm của môi trường hoang mạc và môi trường nhiệt đới. Giải thích tại sao hoang mạc lại chiếm diện tích lớn ở Bắc Phi.

Trình bày và giải thích sự phân bố các môi trường tự nhiên

Quan sát hình 27.2 và dựa vào kiến thức đã học:

- So sánh diện tích của các moi trường ở châu Phi.

- Giải thích vì sao các hoang mạc ở châu Phi lại lan ra sát bờ biển?

Phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa

- Phân tích các biểu đồ nhiệt đô và lượng mưa dưới đâytheo gợi ý sau:

+ Lượng mưa trung bình năm, sự phân bố lượng mưa trong năm.

+ Biên độ nhiệt trong năm, sự phân bố nhiệt độ trong năm

+ Cho biết từng biểu đồ thuộc kiều khí hậu nào. Nêu đặc điểm chung của kiểu khí hậu đó.

- Sắp xếp các biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa A, B, C, D vào các vị trí đánh dấu 1, 2, 3, 4 trên hình 27.2 sao cho phù hợp

Trình bày và giải thích sự phân bố dân cư ở châu Phi.

Phân tích những nguyên nhân chủ yếu đã kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội của châu Phi.

Nêu sự khác nhau trong sản xuất cây công nghiệp và cây lương thực ở châu Phi.

Tại sao công nghiệp ở châu Phi còn chậm phát triển?

Vẽ biểu đồ thể hiện tỉ lệ dân số và sản lượng công nghiệp của châu Phi so với thế giới; biết rằng: dân số châu Phi chiếm 13,4% dân số thế giới Sản lượng công nghiệp châu Phi chiếm 2% sản lượng công nghiệp thế giới.

Nhận xét về trình độ phát triển công nghiệp của châu Phi.

Vì sao châu Phi chủ yếu xuất khẩu sản phẩm cây công nghiệp nhiệt đới, khoáng sản và nhập khẩu máy móc, thiết bị, hàng tiêu dùng, lương thực?

Quan sát các hình 31.1 và 29.1, cho biết:

- Tên một số cảng lớn ở châu Phi.

- Châu Phi có bao nhiêu đô thị trên 1 triệu dân? Nêu tên các đô thị có trên 5 triệu dân ờ châu Phi. 

Lập bảng so sánh sự khác biệt về tự nhiên giữa phần phía tây và phần phía đông của khu vực Trung Phi.

Nêu sự khác biệt về kinh tế của khu vực Bắc Phi và khu vực Trung Phi?

Nêu một số đặc điểm công nghiệp và nông nghiệp của Cộng hoà Nam Phi.

Tên các quốc gia có thu nhập bình quân đầu người trên 1000 USD/năm và khu vực phân bố.

- Tên các quốc gia có thu nhập bình quân đầu người dưới 200 USD/năm và khu vực phân bố.

- Nhận xét về sự phân hoá thu nhập bình quân theo đầu người.

Lập bảng để so sánh đặc điểm kinh tế của 3 khu vực châu Phi:

Tại sao phần lớn Bắc Phi và Nam Phi đều nằm trong môi trường nhiệt đới nhưng khí hậu của Nam Phi lại ẩm và dịu hơn khí hậu của Bắc Phi?

Dựa vào hình 26.1, tr.83 trong SGK:

Em hãy: 

a) Ghi lên lược đồ tên những biển và đại dương tiếp giáp với châu Phi.

b) Chọn một trong những cụm từ sau : kéo dài theo hướng đông-tây, kéo dài theo hướng bắc-nam, hình khối, để mô tả hình dạng châu Phi.

• Châu Phi có dạng: ...

c) Nối ô chữ bên trái với những ô chữ thích hợp ở bên phải:

Ghi trên hình 6 tên các con sông lớn; các khối núi, các dãy núi lớn; các bồn địa, các sơn nguyên; các hồ lớn ở châu Phi.

Hoàn thành sơ đồ sau:

Nêu những thuận lợi và khó khăn của địa hình châu Phi đối với sản xuất nông nghiệp. 

Quan sát hình 27.1 - Lược đồ phân bố lượng mưa châu Phi, tr.85 SGK, em hãy:

Nhận xét về lượng mưa của châu Phi theo gợi ý dưới đây:

• Châu Phi có lượng mưa (ít hay nhiều) ...
• Lượng mưa phân bố (đều hay không đồng đều) ...
• Những vùng có lượng mưa nhiều (từ 1001 - 2000 mm và trên 2000 mm là): ...
• Những vùng có lượng mưa ít (dưới 200 mm): ...
• ...
• Nhìn chung từ Xích đạo về phía hai chí tuyến, lượng mưa (tăng hay giảm) ... 

Trong các ý dưới đây, hãy đánh dấu x vào ô vuông ý không thuộc về đặc điểm khí hậu châu Phi.

a) Nóng, nhiệt độ trung bình năm trên 20⁰C.

b) Nóng ẩm.

c) Lượng mưa nhiều.

d) Lượng mưa tương đối ít.

đ) Thời tiết ổn định. 

Dựa vào hình 27.2 – Lược đồ các môi trường tự nhiên của châu Phi, tr. 86 SGK, hãy hoàn thành sơ đồ sau:

Hãy ghi chữ Đ vào ô vuông ở câu đúng, chữ S vào ô vuông ở câu sai:

Những khó khăn đối với sản xuất nông nghiệp ở châu Phi là:

a) nguồn tài nguyên khoang sản ở châu Phi rất phong phú.

b) một số nơi có đất trồng màu mỡ cho năng suất cao.

c) diện tích hoang mạc lớn (hoang mạc Xa-ha-ra, Ca-la-ha-ri), hiện tượng hoang mạc hóa phát triển nhanh.

d) khí hậu nhiều vùng nóng và khô hạn, hạn hán thường xảy ra rất nghiêm trọng.

e) hiện tượng xói mòn đất do gió thường xuyên diễn ra. 

Quan sát hình 27.2 - Lược đồ các môi trường tự nhiên của châu Phi, tr.86 SGK, em hãy:

a) Hoàn thiện nhận xét về sự phân bố các môi trường tự nhiên ở châu Phi dưới đây.

• Thiên nhiên châu Phi đa dạng với nhiều kiểu môi trường như: ...
• Các môi trường tự nhiên ở châu Phi phân bố: ...

b) So sánh môi trường hoang mạc với diện tích các môi trường khác. Tại sao môi trường hoang mạc lại chiếm một diện tích lớn như vậy?

c) Tại sao các hoang mạc ở châu Phi lại tiến sát ra bờ biển?

d) Nêu đặc điểm chung nhất của các môi trường tự nhiên châu Phi? 

Phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa (hình 28.1, tr.88 SGK) theo gợi ý cụ thể dưới đây:

a) Phân tích biểu đồ A

• Về nhiệt độ:
  • Nhiệt độ tháng thấp nhất khoảng ..............⁰C (tháng .............).
  • Nhiệt độ tháng cao nhất khoảng .............⁰C (tháng .............).
  • Biên độ nhiệt trung bình năm (chênh lệch nhiệt độ giữa tháng thấp nhất và tháng cao nhất) khoảng .............⁰C.
  • Như vậy, tại đây quanh năm (nóng hay lạnh) .............
• Nhận xét về lượng mưa:
  • Lượng mưa trung bình năm ............. mm.
  • Mưa nhiều vào các tháng: .............
  • Các tháng mưa ít hoặc không mưa là: .............
• Từ những nhận xét về nhiệt độ và lượng mưa, ta thấy biểu đồ A thuộc kiểu khí hậu ............., có hai mùa mưa và mùa khô rõ rệt; số ............. trên hình 27.2.
• Đặc điểm chung của khí hậu này là: .............

b) Phân tích biểu đồ B

• Về nhiệt độ: .............
• Nhận xét về lượng mưa: .............
• Từ những nhận xét về nhiệt độ và lượng mưa, ta thấy biểu đồ B .............
• Đặc điểm chung của khí hậu này là: .............

c) Phân tích biểu đồ C

• Về nhiệt độ: .............
• Nhận xét về lượng mưa: .............
• Từ những nhận xét về nhiệt độ và lượng mưa, ta thấy biểu đồ B .............
• Đặc điểm chung của khí hậu này là: .............

d) Phân tích biểu đồ D

• Về nhiệt độ: .............
• Nhận xét về lượng mưa: .............
• Từ những nhận xét về nhiệt độ và lượng mưa, ta thấy biểu đồ B .............
• Đặc điểm chung của khí hậu này là: .............

Quan sát hình 29.1 - Lược đồ phân bố dân cư và đô thị châu Phi. tr.90 SGK, hãy nêu nhận xét về sự phân bố dân cư châu Phi bằng cách chọn các cụm từ (đều, không đều, tập trung đông, thưa thớt) điền vào chỗ trống và hoàn chỉnh các câu dưới đây:

a) Dân cư châu Phi phân bố: ...

b) Những vùng dân cư tập trung đông (trên 50 người/km²) là ...

c) Những vùng dân cư ... (dưới 2 người/km²) ... là ... 

Dựa vào vốn hiểu biết, hãy giải thích tại sao dân cư châu Phi phân bố không đều. 

Quan sát hình 29.1 – Lược đồ phân bố dân cư và đô thị châu Phi, tr. 90 SGK, em hãy:

a) Nêu tên các thành phố có trên 1 triệu người?

b) Nêu tên các thành phố có trên 5 triệu người?

c) Nhận xét chung về sự phân bố của các thành phố đông dân? 

Hoàn thành sơ đồ dưới đây để nêu rõ những khó khăn chính đang cản trở việc phát triển kinh tế - xã hội của các nước châu Phi. 

Dựa vào sơ đồ dưới đây:

Nêu nhận xét khái quát về kinh tế châu Phi. 

Hoàn thành sơ đồ dưới đây:

Hãy đánh dấu X vào ô vuông ý trả lời đúng:

Khó khăn tự nhiên trong sản xuất nông nghiệp ở châu Phi là:

a) hạn hán kéo dài nhiều năm

b) kĩ thuật sản xuất còn lạc hậu, công cụ sản xuất thô sơ

c) còn tồn tại hình thức sản xuất đốt rừng làm nương rẫy (trồng trọt du canh) và chăn nuôi theo hình thức chăn thả (du mục)

d) năng suất và sản lượng cây trồng thấp 

Dựa vào SGK và kiến thức đã học, hoàn thành sơ đồ dưới đây: 

Qua sơ đồ dưới đây:

Em hãy: Kết hợp với SGK và vốn hiểu biết, nêu nhận xét khái quát về công nghiệp châu Phi và nguyên nhân  làm cho công nghiệp châu Phi kém phát triển. 

Hoàn thành sơ đồ dưới đây:

Hoàn thành các sơ đồ dưới đây: xuất khẩu, nhập khẩu của các nước châu Phi.

a)

b)

 Qua sơ đồ và biểu đồ dưới đây:

Hãy rút ra kết luận chung về nền kinh tế châu Phi. 

Dựa vào sơ đồ dưới đây: 

Em hãy:

a) Nêu nguyên nhân bùng nổ dân số đô thị ở châu Phi.

b) Kết hợp với SGK và kiến thức đã học, nêu hậu quả của hiện tượng này.

c) Kết hợp với vốn hiểu biết, hãy nêu các biện pháp khắc phục vấn đề này. 

Dựa vào sơ đồ ba khu vực châu Phi, hình 32.1 tr.100 SGK, hãy hoàn thành sơ đồ dưới đây: 

Hoàn thành sơ đồ dưới đây:

Em hãy lập một sơ đồ về khu vực Trung Phi, trong đó nếu được những đặc điểm khái quát nổi bật về tự nhiên, dân cư, xã hội và kinh tế.

Dựa vào sơ đồ ở câu 2 và câu 3, hãy nêu sự khác biệt về kinh tế giữa khu vực Bắc Phi và khu vực Trung Phi. 

Hoàn thành sơ đồ dưới đây:

Nêu khái quát về tình hình kinh tế - xã hội khu vực Nam Phi. 

Dựa vào sơ đồ dưới đây:

Hãy nêu nhận xét khái quát về nền kinh tế của Cộng hòa Nam Phi. 

Hoàn thành bảng dưới đây và cho nhận xét: 

Dựa vào hình 32.1 – Lược đồ ba khu vực châu Phi, tr. 100 SGK, hãy hoàn thành bảng dưới đây:

Quan sát hình 34.1 - Lược đồ thu nhập bình quân đầu người của các nước châu Phi (năm 2000), tr.107 SGK.

hãy dùng các kí hiệu sau đây để ghi vào bảng ở câu 1:

• Đánh dấu * vào các nước có thu nhập bình quân đầu người trên 2500 USD.
• Đánh dấu X vào các nước có thu nhập bình quân đầu người từ 1001 đến 2500 USD.
• Đánh dấu + vào các nước có thu nhập bình quân đầu người từ 200 đến 1000 USD.
• Đánh dấu - vào các nước có thu nhập bình quân đầu người dưới 200 USD.

(Thí dụ: Ma-rốc có mức  thu nhập bình quân đầu người từ 1001 đến 2500 USD/năm, thì ghi dấu X). 

Từ bảng ở câu 1, hãy nêu nhận xét theo gợi ý cụ thể dưới đây:

• Các quốc gia có thu nhập bình quân đầu người cao (từ 1001 đến 2500 USD/năm) tập trung ở khu vực: ...
• Các quốc gia có thu nhập bình quân đầu người thấp dưới 200 USD/năm tập trung chủ yếu ở khu vực: ...
• Như vậy, châu Phi có sự phân hóa thu nhập bình quân đầu người giữa ba khu vực: ... 

So sánh đặc điểm kinh tế của ba khu vực châu Phi?

Dựa vào lược đồ “Tự nhiên châu Phi” trong SGK và trong “Tập bản đồ thế giới và các châu lục”, em hãy:

Điền vào chỗ chấm (...) của lược đồ bên tên: Các đại dương và biển như Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương; Biển Đỏ, Địa Trung Hải; vịnh Ghinê, đảo Mađagaxca, kênh Xuyên.

Điền tiếp tên hai chí tuyến và đường xích đạo vào chỗ chấm (...) ở lược đồ. Em có nhận xét gì về vị trí địa lý của châu Phi. 

Dựa vào lược đồ “Tự nhiên châu Phi” và kiến thức đã học, em hãy điền tiếp vào chỗ chấm (...) nội dung phù hợp:

Địa hình châu Phi ........, độ cao trung bình khoảng ........ m, toàn bộ châu lục là một khối ........ khổng lồ, trên đó là các ........ xen các ........ Phía Đông của châu Phi có nhiều ........, nhiều hồ hẹp và dài như hồ ........ và hồ ........ Châu Phi có rất ít ........ và ........ Sông ........ là sông dài nhất ở châu Phi. 

Hãy nêu tên các khoáng sản của châu Phi và sự phân bố của chúng? 

Dựa vào lược đồ “Các môi trường tự nhiên châu Phi” trong SGK, đối chiếu với lược đồ bên, hãy tô màu vào chú giải và lược đồ để thấy rõ vị trí, giới hạn và sự phân bố của các kiểu môi trường tự nhiên ở châu Phi. 

Em hãy cho biết:

Nguyên nhân hình thành môi trường xavan và hoang mạc ở châu Phi

Tên của hai hoang mạc lớn nhất châu lục này 

Dựa vào nội dung SGK và hiểu biết của bản thân, hãy nêu một số loài động vật, thực vật chính tiêu biểu của các kiểu môi trường sau:

Dựa vào lược đồ hình 27.2 và nội dung SGK, em hãy điền tiếp vào bảng sau nội dung phù hợp:

Các dòng biển lạnh có ảnh hưởng như thế nào đối với sự hình thành các hoang mạc ở châu Phi. 

Dựa vào các biểu đồ A, B, C, D trang 88 trong SGK, em hãy hoàn thành bảng sau:

Lời giải:

Dựa vào biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trong bài thực hành, em hãy hoàn thành tiếp bảng sau:

Dựa vào bảng số liệu dưới dấy, hãy vẽ biểu đồ hình cột thể hiện sự gia tăng dân số châu Phi qua các năm:

Dựa vào lược đồ “Mật độ dân số và các đô thị lớn ở châu Phi”, em hãy:

Trình bày sự phân bố dân cư của châu Phi theo dàn ý sau:

Nơi dân sống đúc nhất

Nơi dân thưa thớt

Nơi rất ít người sinh sống

Nêu tên các đô thị lớn

Đô thị trên 8 triệu người

Đô thị từ 3 đến 5 triệu người 

Em hãy cho biết sự bùng nổ dân số, về đại dịch AIDS, về xung đột tộc người ở châu Phi?

Điền chữ Đ vào ô trống những ý mà em cho là đúng”

Sự chậm phát triển của công nghiệp châu Phi là do:

Dựa vào lược đồ “Nông nghiệp châu Phi” và nội dung SGK, em hãy điền vào bảng dưới đây nội dung phù hợp.

Dựa vào nội dung SGK, em hãy điền tiếp nội dung phù hợp vào sơ đồ dưới đây:

Bên cạnh hoạt động xuất, nhập khẩu thì nguồn thu ngoại tệ lớn ở châu Phi là những hoạt động nào? 

Hãy nêu những hậu quả của việc di dân ồ ạt từ nông thôn vào thành phố và tốc độ đô thị hóa quá nhanh ở châu Phi? 

Dựa vào lược đồ “Các khu vực châu Phi” và nội dung SGK, hãy tô màu vào chú giải và lược đồ bên đề phân biệt rõ vị trí, giới hạn của các khu vực Bắc Phi, Trung Phi, Nam Phi. 

Dựa vào nội dung SGK, hãy điền tiếp vào bảng dưới đây nội dung phù hợp.

Em hãy nêu những đặc điểm chính về kinh tế của:

Khu vực Bắc Phi

Khu vực Trung Phi 

Dựa vào nội dung SGK và sự hiểu biết của bản thân, em hãy viết một bản thu hoạch về khu vực Nam Phi theo dàn ý sau:

Về địa hình (độ cao, các dạng địa hình chủ yếu và sự phân bố của chúng).

Về khí hậu (ảnh hưởng của dòng biển, của môi trường đối với nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa trong năm).

Về phân bố thực, động vật.

Về những khoáng sản chủ yếu.

Về thành phần chủng tộc (tên các chủng tộc, sự phân bố).

Về sự phát triển kinh tế, đặc biệt là phát triển công nghiệp (so với khu vực Bắc Phi và Trung Phi). 

Dựa vào bảng số liệu dưới đây, em hãy:

Tính và điền vào chỗ chấm (...) của bảng:

Vẽ biểu đồ hình cột thể hiện thu nhập bình quân theo đầu người của 3 nước nêu trên 

Dựa vào nội dung SGK, em hãy điền tên 3 đến 4 nước có thu nhập bình quân đầu người tương ứng vào bảng dưới đây:

Lập bảng so sánh để thấy rõ đặc điểm kinh tế của 3 khu vực châu Phi: