Câu thơ, khổ thơ Nghệ
thuật
Tác dụng
Anh đội viên thức dậy
Thấy trời khuya lắm rồi
Mà sao Bác vẫn ngồi
Đêm nay Bác không ngủ.
Lặng yên nhìn bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm.
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác.
Từ láy
Hai khổ thơ đầu giới thiệu thời gian,
không gian của câu chuyện, hình ảnh Bác
Hồ và tình cảm anh đội viên
Đêm khuya, trời mưa, gió lạnh... Anh đội
viên đã ngủ được một giấc. Lần đầu thức dậy,
thấy Bác vẫn ngồi bên bếp lửa, anh băn
khoăn thắc mắc, ngạc nhiên vì trời đã khuya
lắm rồi mà Bác vẫn ngồi trầm ngâm bên bếp
lửa. Từ ngạc nhiên đến xúc động, anh hiểu
rằng Bác vẫn lặng lẽ đốt lửa để sưởi ấm cho
chiến sĩ.
Anh kín đáo dõi theo diễn biến tâm trạng trên
nét mặt và trong từng cử chỉ ân cần của Bác.
Trong lòng anh dấy lên tình cảm yêu thương,
kính trọng Người vô hạn.
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng
Bác đốt lửa sưởi ấm căn lều rồi đi dém chăn
cho từng người. Bác coi trọng giấc ngủ của
3
thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người
một.
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng
Ẩn dụ
Hoán dụ
Từ láy
chiến sĩ nên nhón chân nhẹ nhàng. Bác ân cần
chu đáo không khác gì bà mẹ hiền yêu
thương, lo lắng cho đàn con.
Hành động này đã thể hiện tình yêu thương
và sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ của Bác Hồ với
chiến sĩ. Bác như người cha, người mẹ chăm
lo cho giấc ngủ của những đứa con. Sự chăm
sóc thật chu đáo, không sót một ai: Từng
người, từng người một. Cử chỉ nhón chân nhẹ
nhàng của Bác để không làm các chiến sĩ
thức giấc là một chi tiết đặc sắc, thật giản dị
mà xúc động, bộc lộ tấm lòng yêu thương sâu
xa và sự tôn trọng, nâng niu của vị lãnh tụ đối
với bộ đội.
Anh đội viền mơ màng
Như nằm trong giấc
mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng.
So sánh
Hình ảnh và cử chỉ của Bác trong đêm khiến
anh đội viện không phân biệt được cảnh trước
mắt mình là thực hay là mộng. Ngọn lửa bập
bùng soi bóng Bác khi mờ khi tỏ. Tâm trạng
anh ngạc nhiên và xúc động. Đang tỉnh mà
anh nghĩ là mình đang mơ. Anh mơ màng
thấy bên ánh lửa bập bùng, bóng Bác cao
lồng lộng in trên vách nứa đơn sơ, vừa chập
chờn hư ảo, vừa ấm áp yêu thương. Bác như
ông Bụt, ông Tiên xuất hiện giữa khung cảnh
phảng phất không khí cổ tích (dưới mái lều
tranh, trong đêm khuya, giữa rừng sâu). Từ
Bác toả ra hơi ấm lạ kì: Ấm hơn ngọn lửa
hồng. Đó là hơi ấm của tình thương bao la,
nồng đượm, cao sâu hơn cả tình mẹ đối với
con.
Thực và mộng đan cài vào nhau, tạo nên hình
ảnh tuyệt đẹp về Bác. Lồng lộng bóng hình
nhưng cũng là lồng lộng chiều rộng, chiều
cao của tấm lòng Bác. Anh đội viên thấy
mình như đang được nằm trong lòng Bác và
anh sung sướng bồi hồi.
4
Đêm nay Bác ngồi đó
Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh
Lặp cấu
trúc
Đêm nay
Bác thuật lại sự việc Bác lặng ngồi không
ngủ.
- 2 câu cuối: anh đội viên cho rằng việc Bác
không ngủ là “lẽ thường tình”
+ Đó là phát hiện mang tính chân lý: tình
yêu thương, sự bao dung của Người không
chỉ là biểu hiện đơn lẻ, đó là nhân cách của
Người- nhân cách vĩ đại, ngời sáng.
+ Cuộc đời cách mạng Người trải qua
nhiều sóng gió, nhiều đêm không ngủ
→ Sự hi sinh thầm lặng của Hồ Chí Minh cho
dân tộc Việt Nam
Nhà thơ đặt mình vào vị trí nhân vật anh đội
viên để cảm nhận, suy nghĩ về Bác - người
Cha già thân thiết của quân đội và nhân dân
Việt Nam. Chính vì vậy nên cảm xúc của nhà
thơ đạt tới mức chân thành và sâu sắc.
Đoạn thơ cuối khẳng định một chân lí đơn
giản mà lớn lao: Bác không ngủ vì một lí do
bình thường, dễ hiểu: Bác là Hồ Chí Minh.
Nói đến Bác là nói đến tình thương và trách
nhiệm rộng lớn, cao cả. Yêu nước, thương
dân là đạo đức thuộc bản chất của Bác Hồ.
Đêm không ngủ được miêu tả trong bài thơ
chỉ là một trong vô vàn những đêm không
ngủ của Bác. Không ngủ vì lo việc nước và
thương bộ đội, dân công là lẽ thường tình, vì
Bác là Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ của dân tộc
và người cha thân yêu của quân đội ta. Cuộc
đời Người đã dành trọn vẹn cho nhân dân, Tổ
quốc. Đó chính là lẽ sống nâng niu tất cả chỉ
quên mình của Bác mà mọi người dân đều
thấu hiểu và kính phục.