Sống chết mặc bay là truyện ngắn hiện đại đầu tiên của Việt Nam, sự mới lạ của tác phẩm nằm ở hình thức thể hiện và những chi tiết truyện vô cùng đắt giá. Khác với những tác phẩm viết theo lối mòn cổ điển, thì Sống chết mặc bay lại có cách mở đầu rất hay, vô thẳng vấn đề của câu chuyện, đặc trưng cho một lối văn mới "Gần một giờ đêm, trời mưa tầm tã. Nước sông Nhị Hà lên to quá; khúc đê làng... thuộc phủ..., xem chừng núng thế lắm, hai ba đoạn đã thẩm lậu rồi, không khéo thì vỡ mất....". Bấy nhiêu câu chữ đã miêu tả khung cảnh lũ lụt, đê điều đang ở thế nguy cấp, tình thế vô cùng mong manh, ngàn cân treo sợi tóc. Những người dân cùng hợp lực hợp sức để đắp đê, ngăn lũ, chống lại dòng nước đang ngày một dâng cao có nguy cơ đe dọa cuộc sống của hàng trăm con người "Dân phu kể hàng trăm nghìn con người, từ chiều đến giờ, hết sức giữ gìn, kẻ thì thuổng, người thì cuốc, kẻ đội đất, kẻ vác tre, nào đắp, nào cừ, bì bõm dưới bùn lầy ngập quá khuỷu chân, người nào người nấy ướt như chuột lột". Bằng cách sử dụng biện pháp liệt kê các từ ngữ mô tả động thái và hành động liên tục, tạo nên sắc thái vội vàng nguy cấp, thể hiện được rõ nét sự cố gắng, nỗ lực của người nông dân trong giây phút đối chọi với thiên tai lũ lụt. Bên cạnh đó các lời bình ngắn, liên tục với thái độ cảm thán, xót xa thể hiện sự bất lực, ngao ngán của tác giả trước viễn cảnh khốn khổ của người nông dân "Tình cảnh trông thật thảm hại" ; "Than ôi! Sức người khó lòng địch nổi với sức trời! Thế đê không sao cự lại được với thế nước! Lo thay! Nguy thay! Khúc đê nay hỏng mất" không chỉ bộc lộ tâm trạng lo lắng của tác giả mà đó cũng chính là nỗi lo lắng, sợ hãi của hàng trăm hàng ngàn người dân trước tình thế nguy cấp của khúc đê sắp vỡ đến nơi.

Bài làm:

Trước hoàn cảnh nguy kịch, từng lúc đe dọa đến tính mạng của cong người, thì những người dân đang phải cật lực chiến đấu với cơn thiên tai cực liệt. Họ phải dầm mưa từ chiều đến tối mịt, người ướt như chuột lột, bùn thì ngập quá khuỷu chân. Lúc đó người nào người nấy đều đã rất mệt, hầu như không còn sức làm việc. Bởi sức người đâu thể đấu lại với sức trời, khi người dân đã mệt rũ người thì mưa lại càng lớn, nước sông dâng to, con đê ngày càng thẩm lậu và núng thế, hoàn cảnh thật bi thảm. Trong lúc người dân đang gông mình chiến đấu thì quan phụ mẫu đang ở đâu? Từ con đê đến đình đâu bao xa vậy mà không một ai để tâm đến hoàn cảnh người dân và tình trạng con đê. Ra là các ngài còn đang bận đánh bài, đánh tổ tôm, còn đang dở cuộc vui. Đáng ra là quan phụ mẫu phải biết quan tâm, giúp đỡ, hướng dẫn người dân cách đắp đê. Nhưng không hề có chuyện đo các ngài chỉ đang chú tâm vào mấy lá bài đen đỏ. Trong đoạn văn tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật tương phản để làm rõ sự trái ngược đó là: một bên thì hỗn loạn, nguy kịch; một bên thì hưởng sự xa hoa, sung sướng. Các biện pháp đó ngày càng tăng lên nhằm nhấn mạnh nỗi thống khổ của nhân dân và sự vô tâm, phi nhân tính của quan phụ mẫu. Và rồi điều lo sợ của nhân dân đã đến đó chính là đê bị vỡ, nước tràn lênh láng, kẻ chết không nơi chôn, kẻ sống không nơi ở. Truyện đã phê phán kịch liệt thời đại nửa phong kiến thối nát, quan lại mải chơi, vô tâm. Qua đó ta càng thêm thương xót trước  hoàn cảnh bi thảm, lầm than của người dân.