Câu 1: Những động từ diễn tả trạng thái cảnh ngày hè là:

- Động từ "rồi": được hiểu theo hai nghĩa: Một là, nhà rỗi quá. Hai là diễn tả một khoảng trống, sự trống rộng. Vì từ "ngày trường" đã bổ nghĩa cho sự "rồi" ở trên. Tráng trí bốn phương trời của nhân vật trữ tình nên mới thấy ngày dài quá, cái dài ủ dột của tâm trạng thấm đẫm câu thơ.

- Động từ "đùn đùn", "rợp giương" (hòe), "phun" (lựu), "tiễn" (sen) diễn tả trạng thái vận động, tồn tại mãnh liệt của sự vật:

+ "Đùn đùn" diễn tả sự vận động của một nguồn sống mãnh liệt, sôi trào.

+ "Rợp giương" diễn tả sự che rợp bóng của cây hòe.

+ "Phun": nói về sức sống, sự bung nở tựa hồ của cơn mưa hoa lựu.

+ "Tiễn": ngát mùi hương. Đây là mùi hương đậm đặc, có tác động mạnh đến khứu giác.

=> Khắc họa bức tranh thiên nhiên tràn đầy sức sống, tạo ra sự thôi thúc bên trong, tràn trề muốn bung tỏa, phô diễn hết ra bên ngoài.

Câu 2: Phân tích sự hài hòa giữa âm thanh và màu sắc, giữa cảnh vật và con người của cảnh vật:

* Về âm thanh:

- "Lao xao chợ cá": âm thanh của làng chài - dấu hiệu của sự sống tươi vui. Âm thanh ấy từ xa vọng lại - sự cảm nhận tinh tế và tấm lòng luôn hướng đến con người và cuộc sống của Nguyễn Trãi.

- "Dắng dỏi cầm ve": tiếng ve kêu inh ỏi như tiếng đàn. -> Âm thanh gợi sự rộn rã, tươi vui.

=> Bức tranh thiên nhiên được tô vẽ bởi những âm thanh tươi vui, sôi động.

* Về màu sắc:

- "Hòe lục": màu xanh sẫm của lá hòe.

- "Thạch lựu": màu đỏ của hoa lựu.

- "Hồng liên trì": sắc hồng của đóa sen dưới ao.

=> Bức tranh thiên nhiên được tô vẽ bởi những màu sắc ấm. Gam màu lạnh của lá hòe làm nổi bật sắc đỏ của hoa lựu và sắc hồng của hoa sen. Bức tranh thiên nhiên hiện lên hài hòa và tràn đầy sức sống, sum vầy và quấn quýt với nhau.

Câu 3: Nhà thơ đã huy động mọi giác quan để cảm nhận bức tranh thiên nhiên:

- Thị giác: để cảm nhận màu sắc của hòe, lựu, sen.

- Khứu giác: để cảm nhận hương sen thơm.

- Thính giác: âm thanh tiếng ve, tiếng chợ cá làng chài từ xa.

- Thính giác và sự liên tưởng: tiếng ve inh ỏi như tiếng đàn.

=> Nguyễn Trãi có sự giao cảm mạnh mẽ và tinh tế với thiên nhiên cảnh vật và cuộc sống con người.

Câu 4:

- Hai câu thơ cuối cho thấy tư tưởng nhập thế, nặng lòng với nhân dân và đất nước của Nguyễn Trãi.

- Câu thơ cuối có sự thay đổi đột ngột về âm điệu, chuyển từ câu thất ngôn (bảy chữ) thành câu lục ngôn (6 tiếng) thể hiện sự dồn nén cảm xúc của tác giả. Chứng kiến cảnh cuộc sống no đủ, hạnh phúc (6 câu trên) mà Nguyễn Trãi muốn như vua Nghiêu, vua Thuấn, đem đàn gảy khúc Nam phong để đất nước mãi thái bình, thịnh trị. Đó là khát vọng cao cả, đẹp đẽ của một con người hết lòng vì nước.

Câu 5:

Cảm hứng chủ đạo trong bài Cảnh ngày hè bao gồm cả 3 cảm hứng:

- Lòng yêu thiên nhiên.

- Lòng yêu đời, yêu cuộc sống.

- Khát vọng về cuộc sống thái bình, hạnh phúc cho nhân dân.

Bởi chính cảm hứng về bức tranh thiên nhiên đầy sức sống hòa quyện với bức tranh về cuộc sống no ấm, hạnh phúc của nhân dân khiến Nguyễn Trãi nảy sinh lòng yêu đời, yêu cuộc sống. Và cảm hứng về lòng yêu đời, yêu cuộc sống khiến Nguyễn Trãi đất nước mãi thái bình, yên ổn, nhân dân mãi hạnh phúc, ấm no như vậy.

Bố cục:

- Sáu câu thơ đầu: Bức tranh ngày hè qua con mắt của thi nhân.

- Hai câu thơ cuối: Khát vọng cao cả, tấm lòng ưu dân ái quốc của thi nhân.

Câu 1 (trang 118 sgk Văn 10 Tập 1):

- Động từ: đùn đùn, phun, tiễn.

- Thông qua những động từ này, cảnh được diễn tả trong trạng thái động. Mọi sự vật đều đang chuyển động thể hiện sức sống mãnh liệt đang cuồn cuộn trào dâng.

Câu 2 (trang 118 sgk Văn 10 Tập 1):

- Màu sắc: Hòe lục diễn tả sắc xanh của lá, thạch lưu hiên mang sắc đỏ rực, hồng liên trì lại mang màu hồng dịu nhẹ.

- Âm thanh: âm thanh lao xao của chợ cá, âm thanh dắng dỏi, ồn ã như tiếng đàn của loài ve.

- Cảnh vật thiên nhiên với nhiều loài cây hoa mang mắc sắc, mùi hương khác nhau "Hòe lục đùn đùn tán rợp giương/ Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ/ Hồng liên trì đã tiễn mùi hương".

- Cuộc sống lao động tấp nập của con người hiện lên qua câu thơ "Lao xao chợ cá làng ngư phủ".

⇒ Trong bài thơ, âm thanh và màu sắc, cảnh vật và con người hòa quyện, đan xen với nhau.

Câu 3 (trang 118 sgk Văn 10 Tập 1):

- Nhà thơ cảm nhận cảnh vật bằng nhiều giác quan: thị giác để quan sát màu sắc của cảnh vật, khứu giác để cảm nhận mùi hương của hoa, thính giác để nghe những âm thanh của loài ve.

- Nguyễn Trãi là người có lòng yêu thiên nhiên, nhạy cảm trước những biến chuyển tinh tế của thiên nhiên xung quanh.

Câu 4 (trang 118 sgk Văn 10 Tập 1):

- Hai câu thơ cuối thể hiện tấm lòng ưu dân ái quốc của Nguyễn Trãi. Tác giả mong muốn có được cây đàn Ngu cầm của triều đại vua Nghiêu vua Thuấn – hai triều đại lý tưởng của Trung Quốc để mang lại cho dân chúng khắp nơi nơi cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

- Âm điệu câu thơ lục ngôn kết thúc bài thơ đổi khác so với âm điệu những câu thơ thất ngôn, nhịp thơ đổi từ nhịp 3-4, 4-3 quen thuộc sang nhịp 3-3: Dân giàu đủ/ khắp đòi phương.

- Sự thay đổi âm điệu như vậy thể hiện sự nhấn mạnh, dồn nén trong cảm xúc trữ tình của tác giả ⇒ Khẳng định tình cảm chân thành, một lòng vì dân vì nước của Nguyễn Trãi.

Luyện tập

Câu 1 (trang 119 sgk Văn 10 Tập 1):

- Vẻ đẹp thiên nhiên: Thiên nhiên trong bài thơ mang vẻ đẹp tươi sáng, căng tràn sức sống. Mọi sự vật đều đang chuyển động chứ không tĩnh tại. Bức tranh thiên nhiên được tạm nên bởi những gam màu sáng, rực rỡ, ấm áp.

- Tâm hồn Nguyễn Trãi: Tâm hồn nhạy cảm, lãng mạn, chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước.

- Vẻ đẹp thiên nhiên trong bài thơ góp phần khẳng định vẻ đẹp tâm hồn của tác giả, hai bức tranh ngoại cảnh và nội tâm này có sự hòa quyện, hợp nhất với nhau.

Nhận xét – Ý nghĩa

Qua bài thơ, học sinh cảm nhận được vẻ đẹp độc đáo của bức tranh ngày hè và tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước của Nguyễn Trãi. Đồng thời, học sinh còn thấy được đặc sắc nghệ thuật của thơ Nôm Nguyễn Trãi: bình dị, tự nhiên, đan xen câu lục ngôn vào bài thơ thất ngôn.