Nguyễn Thành Long thuộc thế hệ nhà văn, nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Ông thường viết truyện ngắn pha chất ký. Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa là cái kết của chuyến đi Lào Cai trong mùa hè năm 1970 của tác giả. Đó cũng là khoảng thời gian mà phong trào “ba sẵn sàng” ở miền Bắc đang diễn ra sôi nổi. Đọc truyện ngắn Lặng Lẽ Sa Pa, người đọc ấn tượng sâu sắc hình ảnh anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu luôn chân thành, cần mẫn và say mê trong công việc dù vượt qua nhiều khó khăn gian khổ.

     Anh thanh niên là một người luôn miệt mài với công việc. Một mình anh sống trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m. Trong suốt bốn năm trời, hàng ngày anh “có nhiệm vụ đo gió, đo nắng, đo mưa, đo chấn động mặt đất, dự vào báo thời tiết hàng ngày phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Ngày qua ngày anh sống trong bóng đêm với mưa sương gió tuyết, ít ai thấy bóng người. Bác lái xe nói anh là người “cô độc nhất thế gian” nhưng anh lại nói “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi việc của cháu gắn liền với bao anh em đồng chí khác. Công việc của cháu gian khổ thế đấy chứ cất nó đi cháu buồn chết mất”. Qua lời tâm sự của anh thanh niên, người đọc nhận thấy hình ảnh một người trẻ tuổi yêu nghề và sẵn sàng cống hiến. Dường như anh nhận ra rằng công việc của mình đang làm vô cùng quan trọng và có tính tập thể cao bởi gắn liền với rất nhiều đồng chí. Anh không nhận thấy mình lạc lõng giữa nơi núi rừng heo hút, không thấy mình cô độc vì ngoài công việc ra anh còn có một người bạn để trò chuyện, đó chính là những cuốn sách. Anh nói “Lúc nào tôi cũng có người trò chuyện, nghĩa là có sách ấy mà”.

     Mặc dù sống trong điều kiệu thiếu thốn và khắc nghiệt nhưng anh thanh niên luôn cố gắng vượt qua mọi khó khăn. Anh tự sắp xếp cuộc sống, dù một mình ở trên đỉnh núi cao anh vẫn có bầy gà đẻ trứng, có trà ngon, có vườn hoa. Điều đó cho người đọc thấy được anh biết vượt qua khó khăn để yêu đời và tận hưởng cuộc sống bình dị chốn rừng hoang. Anh không ngại khó, ngại khổ dầm mình trong “mưa tuyết”. Anh kể rằng “Gian khổ là lần ghi và báo về lúc một giờ sáng… Ở đây có cả mưa tuyết đấy”, rồi “ngọn đèn bão vặn to cỡ nào cũng không đủ sáng”, “gió tuyết và lặng im ở bên ngoài chỉ đợi mình ra là ào ào xô tới”. Anh thanh niên kể về sự lặng im lúc một giờ sáng đó mới thật đáng sợ “nó như bị gió chặt ra từng khúc, mà gió thì giống như nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung”. Công việc của người thanh niên trên đỉnh núi Yên Sơn vất vả cực nhọc như thế đấy. Cái lúc một giờ sáng, khi mà người ta còn đang say giấc ngủ, anh vẫn tỉnh dậy vượt cái gió, cái lạnh, bão tuyết và sự lặng im đến rợn người của núi rừng hoang vu để hoàn thành công việc. Anh kể “những lúc im lặng lạnh cóng mà lại như hừng hực cháy”. Có lẽ, cái điều làm anh không ngại khó ngại khổ, vượt qua tất cả mọi cản trở chính là cái sự hừng hực ấy, cái nhiệt tình, bản lĩnh và sống hết mình của sức trẻ. Phải chăng khắc họa hình ảnh của anh thanh niên, Nguyễn Thành Long muốn phần nào nhấn mạnh sự nhiệt tình, chăm chỉ và khát khao muốn cống hiến của những người thanh niên thời ấy gắn với phong trào “ba sẵn sàng”.

     Không chỉ cần mẫn trong công việc, vượt mọi khó khăn thử thách, anh thanh niên trong tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa còn là một người chân thành. Anh có những đóng góp quan trọng trong phục vụ sản xuất và chiến đấu, góp một phần không nhỏ cho đất nước nhưng anh vẫn rất khiêm tốn. Khi bác họa sĩ già phác họa chân dung của mình trong cuốn sổ tay, anh ngượng ngùng và vui vẻ giới thiệu những người đáng vẽ hơn mình cho bác họa sĩ. Anh giời thiệu “ông kỹ sư ở vườn rau dưới Sa Pa”, rồi anh say sưa kể về người kỹ sư với một sự ngưỡng mộ “ngày này qua ngày khác ông ngồi dưới vườn su hào, rình xem cách ong lấy phấn thụ phấn cho hoa su hào”, “tự ông cầm một chiếc que, mỗi ngày lúc chín mười giờ sáng, lúc hoa tung cánh, đi từng cây su hào làm thay cho ong”. Anh ca ngợi ông kỹ sư già đã tận tâm trong công việc để “su hào nhân dân toàn miền Bắc nước ta ăn được to hơn ngọt ngơn trước”. Nghe qua cách kể chuyện hào hứng của anh về người kỹ sư và việc từ chối được vẽ chân dung, người đọc nhận thấy anh thanh niên luôn khiêm tốn khi được khen ngợi những hi sinh thầm lặng của mình nhưng lại rất trân trọng những cống hiến của mọi người xung quanh. Anh không chỉ giới thiệu bác họa sĩ vẽ chân dung ông kỹ sư nông nghiệp mà còn cả “đồng chí nghiên cứu khoa học ở cơ quan” anh. Anh nhận thấy xung quanh còn bao nhiêu người đáng vẽ hơn mình, đóng góp nhiều hơn mình. Anh thốt lên “ông kỹ sư làm cháu thấy cuộc đời đẹp quá”. Đọc tới đây, ta càng thêm yêu quý anh thanh niên nhiều hơn, anh cảm thấy yêu đời, yêu cuộc sống, thấy cuộc đời đẹp và ý nghĩa hơn khi chứng kiến bao người đang ngày đêm miệt mài, hi sinh và đóng góp cho tổ quốc.

     Người đọc không chỉ nhận thấy sự chân thành trong đức tính khiêm tốn, mà còn thấy được sự tinh tế, hiếu khách và quan tâm đến mọi người. Anh gây được thiện cảm với bác họa sĩ và cô kỹ sư ngay lần gặp mặt đầu tiên. Bác lái xe được anh biếu một “củ tam thất” cho vợ bác mới ốm dậy. Anh đón nhận cuốn sách bác mua hộ với tâm trạng hào hứng, mừng vui. Và một chi tiết rất nhỏ thôi nhưng đủ để người đọc nhận ra sự tinh tế và hiếu khách của anh đó là tặng bó hoa cho cố gái “rất tự nhiên như một người đã quen thân, trao bó hoa đã cắt cho người con gái”. Tất cả những cử chỉ quan tâm ấy tới tất cả mọi người, chúng ta càng thấy thêm yêu mến và quý trọng anh thanh niên nhiều hơn.

     Với một ngợi ca chân thành, nhà văn Nguyễn Thành Long đã vẽ nên một bức tranh thật đẹp về sự cống hiến thầm lặng của con người trong những năm bảy mươi của thế kỷ trước. Người thanh niên trong tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa là biếu tượng của con người và những thanh niên thời ấy vượt qua khó khăn, vẫn miệt mài, say mê trong công việc, sống chân thành, khiêm tốn và đóng góp sức trẻ, nhiệt huyết cho sự phát triển của đất nước.

1. PHÂN TÍCH ĐỀ

- Yêu cầu của đề bài: nêu cảm nghĩ về nhân vật anh thanh niên.

- Phạm vi tư liệu, dẫn chứng : các từ ngữ, chi tiết tiêu biểu trong đoạn trích Lặng lẽ Sa Pa.

- Phương pháp lập luận chính : phân tích, cảm nhận.

2. HỆ THỐNG LUẬN ĐIỂM

- Luận điểm 1: Anh thanh niên say mê và có trách nhiệm cao trong công việc

- Luận điểm 2: Anh thanh niên có lẽ sống, lý tưởng sống cao cả đáng trân trọng

- Luận điểm 3: Anh thanh niên có tâm hồn trẻ trung, yêu đời, yêu cuộc sống

- Luận điểm 4: Anh thanh niên cởi mở, chân thành, hiếu khách, chu đáo.

- Luận điểm 5: Anh thanh niên là người rất khiêm tốn, giản dị, lễ phép.

3. LẬP DÀN Ý CHI TIẾT

a) Mở bài

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Thành Long và tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa

- Khái quát về nhân vật anh thanh niên : đại diện tiêu biểu cho vẻ đẹp của những con người lao động với công việc thầm lặng.

b) Thân bài

* Khái quát về công việc của anh thanh niên

- Anh thanh niên làm kĩ sư khí tượng thủy văn trên đỉnh Yên Sơn cao 2.600m.

- Nhiệm vụ của anh là đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hằng ngày để phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu.

=> Công việc đầy gian khổ, thách thức, đáng sợ hơn cả là phải đối diện với nỗi cô đơn "thèm người".

* Luận điểm 1: Anh thanh niên say mê và có trách nhiệm cao trong công việc

- Anh làm việc một mình trên đỉnh núi cao, chấp nhận cuộc sống cô đơn, xa cách với cộng đồng.

- Mỗi ngày đều phải báo cáo số liệu cụ thể vào 4 mốc thời gian là 4 giờ sáng, 11 giờ trưa, 7 giờ tối và 1 giờ sáng.

- Anh làm việc trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt:

+ có mưa tuyết, trời tối đen, "gió tuyết và lặng im ở bên ngoài như chỉ chực đợi mình ra là ào ào xô tới"

+ “gió thì giống những nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung... Những lúc im lặng lạnh cánh mà lại hừng hực như cháy. Xong việc, trở vào, không thể nào ngủ được".

-> Nghệ thuật so sánh, liệt kê, nhân hóa được dùng hiệu quả, giúp người đọc cảm nhận thật rõ về sự khắc nghiệt của thời tiết Sa Pa.

- Thái độ của anh với công việc:

+ Vui vẻ, hồ hởi chia sẻ về công việc của mình rất chi tiết, tỉ mỉ, đầy hào hứng.

+ Dù ở bất cứ hoàn cảnh nào vẫn luôn chăm chỉ, cần mẫn, đều đặn hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình.

=> Anh thanh niên là một người yêu công việc, say mê lao động; có tinh thần trách nhiệm cao, có lí tưởng sống đẹp và tinh thần vượt khó, sẵn sàng chấp nhận thử thách.

* Luận điểm 2: Anh thanh niên có lẽ sống, lý tưởng sống cao cả đáng trân trọng

- Sống giữa những năm tháng chống Mĩ, anh luôn khát khao được cầm súng ra mặt trận, anh đã cùng bố viết đơn xin ra lính...

- Ý thức được ý nghĩa thiêng liêng của công việc, anh sẵn sàng vượt bao thử thách, gian khổ, đặc biệt là nỗi cô đơn để hoàn thành nhiệm vụ.

- Cũng vì ý thức trách nhiệm ấy mà anh không những không cảm thấy chán, không cảm thấy sợ mà còn đặc biệt yêu nghề, say mê với công việc của mình: "Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi..."

* Luận điểm 3: Anh thanh niên có tâm hồn trẻ trung, yêu đời, yêu cuộc sống

- Là thanh niên, lại sống nơi heo hút, vắng người, nhưng anh không sống buông thả mà đã biết tổ chức cho mình một cuộc sống khoa học, văn hóa:

+ Căn phòng, nhà cửa gọn gàng ngăn nắp;

+ Trồng hoa tô điểm cho cuộc sống của mình

+ Nuôi gà tăng gia sản xuất, phục vụ cho cuộc sống của chính mình

+ Thỉnh thoảng xuống núi tìm gặp lái xe cùng hành khách để trò chuyện cho vơi nỗi nhớ nhà.

-> Anh thanh niên có tinh thần lạc quan, yêu đời, sống khoa học.

=> Anh thanh niên đã chiến thắng nỗi cô đơn và tạo cho mình một cuộc sống đẹp đẽ đầy ý nghĩa với một niềm yêu đơi, yêu cuộc sống say mê.

* Luận điểm 4: Anh thanh niên cởi mở, chân thành, hiếu khách, chu đáo.

- Niềm vui được đón tiếp khách dào dạt trong anh, bộc lộ qua từng cử chỉ, nét mặt, lời nói:

+ Biếu bác lái xe củ tam thất

+ Tặng bó hoa cho cô gái

+ Tặng giỏ trứng gà cho ông họa sĩ

- Anh thanh niên đã bộc bạch nỗi lòng, sẻ chia tâm sự với các vị khách một cách rất cởi mở, không hề giấu giếm

=> Sự cởi mở, những lời tâm sự chân thành của anh thanh niên đã giúp xóa bỏ khoảng cách giữa họ, tạo mối tâm giao đầy thân tình, cảm động.

* Luận điểm 5: Anh thanh niên là người rất khiêm tốn, giản dị, lễ phép.

- Khi ông họa sĩ bày tỏ ý muốn phác họa chân dung mình, anh từ chối vì tự thấy mình không xứng đáng với niềm cảm mến và sự tôn vinh ấy

- Anh giới thiệu cho ông họa sĩ về ông kĩ sư ở vườn rau, nhà khoa học nghiên cứu sét...

-> Anh chỉ dám nhận phần nhỏ bé, bình thường so với bao nhiêu người khác.

* Đánh giá về nghệ thuật xây dựng nhân vật

- Nhân vật được lí tưởng hóa từ nhiều điểm nhìn, nhiều góc nhìn

- Nhân vật được đặt trong tình huống đặc sắc:

+ Là thanh niên trẻ trung, sôi nổi, yêu đời nhưng lại làm việc ở một nơi heo hút, hẻo lánh và cô đơn.

+ Cuộc gặp gỡ ngắn ngủi giữa anh với ông họa sĩ, cô kĩ sư trên đỉnh Yên Sơn đã giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp của anh.

- Không gọi nhân vật bằng tên cụ thể mà bằng đặc điểm giới tính, nghề nghiệp

- Khắc họa nhân vật qua những chi tiết nghệ thuật đặc sắc, giàu sức gợi.

c) Kết bài

- Cảm nhận của em về nhân vật anh thanh niên.

- Liên hệ thế hệ trẻ hiện nay.