Như nước Đại Việt ta từ trước

Vốn xưng nền văn hiến đã lâu

Núi sông bờ cõi đã chia

Phong tục Bắc Nam cũng khác.


+ Bản dịch đã cố gắn lột tả tính chất hiển nhiên, vốn có, lâu đời của nước Đại Việt tồn tại độc lập bằng các từ “từ trước”, “vốn xưng”, “đã lâu”, “đã chia”, “cũng khác” (Nguyên văn: “duy ngã”, “thực vi”, “kí thù”, “diệc dị”)

+ Nguyễn Trãi đưa ra những yếu tố căn bản để xác định độc lập chủ quyền của dân tộc: cương vực lãnh thổ, phong tục tập quán, nền văn hiến lâu đời, lịch sử riêng, chế độ riêng với “hào kiệt”

Từ Triệu Đinh Lý Trần bao đời xây nền độc lập

Cùng Hán Đường Tống Nguyên mỗi bên xưng đế một phương

Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau

Song hào kiệt đời nào cũng có.

+ Khi nêu chân lý khách quan, Nguyễn Trãi đã phát biểu một cách hoàn chỉnh quan niệm của mình về quốc gia, dân tộc => học thuyết về quốc gia, dân tộc của Nguyễn Trãi. So với Lý Thường Kiệt: phát triển cao hơn bởi tính toàn diện và sâu sắc của nó.

Toàn diện: ý thức dân tộc trong Nam quốc sơn hà được xác định chủ yếu trên hai yếu tố lãnh thổ và chủ quyền, đến Bình Ngô đại cáo, 3 yếu tố được bổ sung: văn hiến, phong tục tập quán, lịch sử.

Sâu sắc: ý thức được “văn hiến” là yếu tố cơ bản nhất, là hạt nhân để xác định dân tộc.

+ So sánh => tăng thêm sức thuyết phục: đặt ta ngang hàng với Trung Quốc, về trình độ chính trị, tổ chức chế độ, quản lý quốc gia (Triệu, Đinh, Lý, Trần) ngang với Hán, Đường, Tống, Nguyên). Hơn nữa, vế Đại Việt được đặt lên trước, ngầm khẳng định tư thế đứng trên đầu thù.

+ “Các đế nhất phương” – phát huy ý thức dân tộc mạnh mẽ và sâu sắc từ chữ “Đế” trong Nam quốc sơn hà. Bản dịch bỏ mất nét nghĩa này.