Tình cảm gia đình là một trong những chủ đề tiêu biểu của ca dao dân ca. Những câu thuộc hủ đề này là lười ru của mẹ, lời cha mẹ dặn con, lời anh em trong một nhà nói vơi nhau. Một trong những câu ca dao thuộc chùm ca dao này là:

“ Anh em như thể tay chân

Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần

Câu ca dao nói về tình cảm anh em với sự gắn bó keo sơn cũng như sự tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau mỗi khi gặp khó khăn. Anh em là những người có cùng cha mẹ sinh ra, tức là giữa họ có quan hệ huyết thống, tình cảm được vun bồi bởi chính sự gắn bó, yêu thương của mái ấm gia đình. Họ lớn lên cùng nhau, là những thành viên cùng xây dựng lên hạnh phúc của một mái ấm gia đình, bởi vậy mà giữa anh em có một mối quan hệ đặc biệt, đó không chỉ đơn thuần là quan hệ huyết thống, mà còn là những tình cảm được gắn bó trên cơ sở gần gũi, sẻ chia.

“Anh em như tay với chân”, câu nói nhấn mạnh vào sự thân thiết của tình cảm anh em. Tay và chân đều là hai bộ phận quan trọng không thể thiếu trên cơ thể của con người, là những bộ phận tạo nên sự sống, duy trì sự vận động, sinh hoạt của con người. Đặt trong tương quan của tình anh em, ta có thể hiểu anh em chính là những thành viên trong một gia đình, sự xuất hiện của anh em là cơ sở cho mọi niềm vui, hạnh phúc cũng như sự gắn bó giữa các thành viên. “Anh em như tay với chân” là câu nói thể hiện sự thiêng liêng của mối quan hệ thân cận, mặt khác cũng nhấn mạnh đến sự gắn bó, không thể tách rời giữa những người anh em đó

Lối so sánh, ví von thường được sử dụng trong ca dao để cụ thể hoá ý nghĩa của câu ca dao đó. Ở đây anh em được so sánh với tay chân- những bộ phận trên cơ thể con người. Ai cũng biết tay chân là những bộ phận không thể thiếu trên một cơ thể thống nhất. Trên cơ thể con người, mỗi bộ phận có một chức năng, nhiệm vụ riêng nhưng giữa chúng lại có mỗi quan hệ khăng khít. Không thể thiếu đi một trong các bộ phận bởi nếu thiếu đi thì cơ thể con người sẽ không hoạt động được như bình thường. Bộ phận này hỗ trợ bộ phận kia, chúng bổ sung cho nhau. Mượn ý nghĩa đó, tác giả nói đến tình cảm anh em. Anh em trong một gia đình cũng như vậy. Tuy là những con người riêng biệt nhưng ở họ có những cái chung rất thiêng liêng. Chung nhà, chung cha mẹ, chung huyết thống. Tình cảm anh em là sự gắn bó ruột thịt, anh em có quan hệ ruột thịt máu mủ với nhau.

Anh em trong một gia đình, cùng chung cha mẹ phải cư xử sao cho đúng. Câu ca dao đã khuyên nhủ anh em: Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần. Có nghĩa là anh em phải yêu thương, đùm bọc, san sẻ với nhau.

Rách và lành là hai từ tượng trưng cho hai hoàn chảnh sống khác nhau. Rách muốn nói đến cuộc sống khó khăn, nghèo khổ, còn lành là cuộc sống đủ đầy sung túc. Rách lành đùm bọc ý muốn nói rằng cho dù cuộc sống có nghèo khổ khó khăn đến đâu thì anh em cũng phải hào thuận đùm bọc lấy nhau. Người đủ đầy chia sẻ với người khó khăn giống như sự nhân đạo mà dân gian đã dạy: “ lá lành đùm lá rách”. Khi no hay khi đói, lúc đủ hay lúc thiếu anh em cũng phải thương yêu, hỗ trợ nhau. Cuộc sống có thể thay đổi nhưng tình nghĩa anh em là mãi mãi. ANh em luôn phải giữ tình cảm thắm thiết, yêu thương, chia sẻ, giúp đỡ nhau trong lúc khó khăn. Nếu như tình cảm anh em là tình cảm tự nhiên thì dự đùm bọc, giúp đỡ lẫn nhau cũng là việc làm tự nhiên, tất yếu.Đây cũng là điều đáng quý trong tình cảm anh em. Câu ca dao là lời ngợi ca về tình cảm anh em thiêng liêng, xong cũng là lời nhắc nhở đối với mỗi người chúng ta, cần phải có tình thương cũng như ý thức đỡ đần đối với những người anh em ruột thịt của mình.

Đùm bọc, đỡ đàn có nghĩa là chia sẻ với nhau mọi niềm vui nỗi buồn trong cuộc sống, cùng nhau vượt qua những thử thách của cuộc sống. Đùm bọc, đỡ đần là trách nhiệm của người anh, người em trong gia đình. Ta đã từng nghe nhiều câu chuyện trong dân gian kể vê tình anh em. Truyện “ Cây khế” đã để lại cho chúng ta bài học sâu sắc về tình anh em. Rằng anh em thì phải giúp đỡ, đùm bọc nhau, không tính toán thiệt hơn.

Câu ca dao mang đến cho bạn đọc một bài học đạo đức sâu sắc và đúng đắn. Ngày nay, bài học đó vẫn còn giữ nguyên giá trị khi mà trong cuộc sống diển ra những cảnh tượng ngang trái giữa anh em trong một gia đình.

Anh em như thể tay chân

Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đần

Trong ca dao dân ca, lối nói so sánh ví von được sử dụng khá hiệu quả. Chân và tay là những bộ phận quan trọng trên cơ thể con người không thể thiếu được, không thể tách rời nhau. Thiếu chân hoặc tay mọi cử chỉ hành động của con người bị hạn chế. Chân với tay phối hợp với các bộ phận khác tạo nên sự hoàn chỉnh cho vẻ đẹp của con người kế cả hình thể lẫn tinh thần.

Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đần

Đùm bọc, đỡ đần là thể hiện tình yêu thương nhau. Câu ca dao có hai vế đối nhau, mỗi vế là những cảnh đời khác nhau, số phận khác nhau. Trong anh và em có thể có kẻ giàu người nghèo, kẻ sang người hèn... Nhưng dẫu thế nào anh em vẫn phải đùm bọc yêu thương nhau.