Đầu thế kỷ XVI  nhà Lê sơ lâm vào khủng hoảng suy yếu.
-       Biểu hiện:
+         Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh chấp quyền lực - Mạnh nhất là thế lực Mạc Đăng Dung.
+         Phong trào đấu tranh của nhân dân bùng nổ ở nhiều nơi.
-       Năm 1257 Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lập triều Mạc.
* Chính sách của nhà Mạc
-       Nhà Mạc xây dựng chính quyền theo mô hình cũ của nhà Lê.
-       Tổ chức thi cử đều đặn.
-       Xây dựng quân đội mạnh.
-       Giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.
-       Những chính sách của nhà Mạc bước đầu đã ổn định lại đất nước.
-     Triều Mạc phải chịu sức ép từ hai phía:phiá Bắc cắt đất, thần phục  nhà Minh, phía Nam  cựu thần nhà Lê chống đối,nên nhân dân phản đối.
-       Nhà Mạc bị cô lập.
 
                                                                             Di tích thành nhà Mạc (Chi Lăng- Lạng Sơn)
2. Đất nước bị chia cắt
* Chiến tranh Nam - Bắc triều1545 – 1592:
-       1527 Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê lập ra Nhà Mạc –Bắc Triều.
-       1533 Nguyễn Kim “Phù Lê diệt Mạc” cùng với cựu thần nhà Lê kéo vào Thanh Hóa lập ra Nam Triều.
-       Hai tập đoàn phong kiến  đối lập nhau gây chiến tranh liên miên suốt 50 năm tại vùng hạ lưu sông Mã, sông Hồng; đến năm 1592  Nam Triều chiếm Thăng Long nhà Mạc rút lên Cao bằng, chiến tranh chấm dứt,đất nước thống nhất.
* Chiến tranh Trịnh - Nguyễn 1627-1672
-       Năm 1545  Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm nắm quyền.
-      Nguyễn Hoàng lập cơ sở ở Thuận Hóa,  Quảng Nam  đối địch với họ Trịnh, chiến tranh quyết liệt giữa Trịnh và Nguyễn (1627-1672), không phân thắng bại, lấy sông Gianh làm giới tuyến phân chia đất nước:
+        Từ sông Gianh ra Bắc thuộc Họ Trịnh (Trịnh Tùng nắm quyền) là Đàng Ngoài (Bắc Hà), biến vua Lê thành bù nhìn.
+         Từ Sông Gianh vào Nam thuộc Họ Nguyễn là Đàng  Trong (Nam Hà)
-       Đây là cuộc chiến tranh phi nghĩa, giành giựt quyền lợi và địa vị trong phe phái phong kiến, phân chia 2 miền đất nước.
-       Sự chia cắt đất nước làm cản trở sự phát triển kinh tế.

                                                                                 Lược đồ địa phận   Đàng Trong – Đàng Ngoài
3. Nhà nước phong kiến Đàng Ngoài
-       Cuối XVI, Nam Triều chuyển về Thăng Long.
-       Chính quyền trung ương gồm:
+         Triều đình: đứng đầu là vua Lê, quyền hành bị thu hẹp
+         Phủ Chúa: gồm quan văn, quan võ cao cấp  cùng Chúa quyết định chủ trương, chính sách  của nhà nước và trực tiếp chỉ đạo  việc thực hiện.
-       Chính quyền địa phương: chia thành các trấn, phủ, huyện, châu, xã như cũ.
-       Chế độ tuyển dụng quan lại như thời Lê.
-       Luật pháp: Tiếp tục dùng Quốc triều hình luật (có bổ sung).
-       Quân đội gồm:
+         Quân thường trực (Tam phủ), tuyển chủ yếu ở Thanh Hóa và 1 số huyện ở Nghệ An, còn gọi là ưu binh
+         Ngoại binh: tuyển từ 4 trấn quanh kinh thành.
-       Đối ngoại: Hòa hiếu với nhà Thanh ở Trung Quốc.
4. Chính quyền ở Đàng Trong
-       Thể kỷ XVII lãnh thổ Đàng Trong được mở rộng từ Nam Quảng Bình đến Nam Bộ ngày nay.
-       Địa phương: chia làm 12 dinh, nơi đóng phủ chúa (Phú Xuân) là Chính dinh, do chúa Nguyễn trực tiếp cai quản.Mỗi dinh có 2 hay 3 ty trông coi. Thế kỷ XVII, Phú Xuân (Huế) là trung tâm của Đàng Trong.
-       Dưới dinh là phủ, huyện, tổng, xã.
-       Quân đội là quân thường trực, tuyển theo nghĩa vụ, trang bị vũ khí đầy đủ.
-       Giữa thế kỷ XVII tổ chức các kỳ thi
-       Tuyển chọn quan lại bằng nhiều cách: theo dòng dõi, đề cử, học hành.
-       1744 chúa Nguyễn Phúc Khoát xưng vương, thành lập chính quyền trung ương. Song đến cuối XVIII vẫn chưa hoàn chỉnh.
-       Sự chia cắt đất nước làm cản trở sự phát triển kinh tế.
 
                                                                                  Phủ Chúa Trịnh, tranh vẽ thế kỷ XVII
   
                                                                                         Triều đình vua Lê thế kỷ XVII

                                                       TÌNH HÌNH KINH TẾ Ở THẾ KỶ XVI - XVIII

1. Tình hình nông nghiệp ở các thế kỷ XVI - XVIII
-       Từ cuối thế kỷ XV đến nửa đầu thế kỷ XVII, nông nghiệp sa sút, mất mùa đói kém liên miên, bị chiến tranh tàn phá
-       Từ nửa sau thế kỷ XVII, tình hình chính trị ổn định, nông nghiệp ở  Đàng Trong và Đàng Ngoài phát triển:
+         Ruộng đất ở cả 2 đàng mở rộng, nhất là ở Đàng Trong.
+         Thủy lợi được củng cố.
+         Giống cây trồng ngày càng phong phú.
+         Kinh nghiệm sản xuất được đúc kết.
Ở Đàng Trong: ruộng  đất nhanh chóng mở rộng, đất đai phì nhiêu, thời tiết thuận lợi, trồng lúa, hoa màu, cây ăn trái. Ở cả 2 Đàng chế độ tư hữu ruộng đất phát triển. Ruộng đất ngày càng tập trung trong tay địa chủ.
2. Sự phát triển của thủ công nghiệp
-      Nghề thủ công cổ truyền tiếp tục phát triển đạt trình độ cao: dệt, gốm,rèn sắt, đúc đồng, làm đồ trang sức..
-       Một số nghề mới xuất hiện như: khắc in bản gỗ, làm đường trắng, làm đồng hồ, làm tranh sơn mài.
-       Khai mỏ - một ngành quan trọng rất phát triển ở Đàng Trong và Đàng Ngoài.
-       Các làng nghề thủ công xuất hiện ngày càng nhiều như làm giấy, gốm sứ, nhuộm vải …..
-       Nét mới trong kinh doanh: ở các đô thị thợ thủ công đã lập phường hội, vừa sản xuất vừa bán hàng.
 
Chân đèn - Gốm hoa lam - Thế kỷ XVI.
3. Sự phát triển của thương nghiệp.
* Nội thương: ở các thế kỷ XVI - XVIII buôn bán trong nước phát triển:
-       Chợ làng, chợ huyện... xuất hiện làng buôn và trung tâm buôn bán
-       Buôn bán lớn (buôn chuyến, buôn thuyền) xuất hiện.
-       Buôn bán giữa miền  xuôi và  miền ngược phát triển, thóc gạo ở Gia Định được đem ra các dinh miền Trung để  bán ….
* Ngoại thương phát triển mạnh.
-       Thuyền buôn các nước Bồ Đào Nha, Hà Lan, Pháp, Anh đến VN buôn bán  tấp nập:
+         Bán vũ khí, thuốc súng, len dạ, bạc, đồng…..
+         Mua: tơ lụa, đường gốm, nông lâm sản.
-       Thương nhân nhiều nước đã tụ hội lập phố xá, cửa hàng buôn bán lâu dài.
-       Giữa thế kỉ XVIII ngoại thương suy yếu dần do chế độ thuế khóa của nhà nước ngày càng phức tạp.

                                                                   Tranh vẽ thương cảng Hội An vào cuối thế kỷ XVIII
 
                                              Toàn cảnh Thương cảng Hội An, một trong những thương cảng tấp nập nhất của Việt Nam thời xưa.
4. Sự hưng khởi của các đô thị
-       Nhiều đô thị mới hình thành phát triển:
+         Đàng Ngoài: Thăng Long ( Kẻ chợ), Phố Hiến (Hưng Yên).
+         Đàng Trong: Hội An (Quảng Nam), Thanh Hà (Phú Xuân - Huế)
-       Đầu thế kỉ XIX đô thị suy tàn dần.

                                                                                                   Kẻ chợ thế kỷ 17

                                                                                        Quang cảnh Phố Hiến xưa

                                           PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC BẢO VỆ TỔ QUỐC
                                                                                      (CUỐI THẾ KỶ XVIII)

I. PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC (CUỐI THẾ KỶ XVIII)
-       Giữa thế kỷ XVIII chế độ phong kiến ở cả Đàng Ngoài, khủng hoảng sâu sắc, nên phong trào nông dân bùng nổ  và bị đàn áp .
-       1744 Đàng Trong chúa Nguyễn xưng vương, bắt tay xây dựng chính quyền Trung ương, nước ta bị chia làm 2 nước. Chính quyền Đàng Trong khủng hoảng suy yếu, đời sống nhân dân cực khổ. Phong trào nông dân bùng nổ ở Đàng Trong.
-       1771 khởi nghĩa nông dân bùng lên ở Tây Sơn (Bình Định) do Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lãnh đạo .Từ một cuộc khởi nghĩa nhanh chóng  thành phong trào lật đổ chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
-       1886 - 1788 nghĩa quân tiến ra Bắc lật đổ tập đoàn Lê - Trịnh, thống nhất đất nước.

                                        Lược đồ Tây Sơn khởi nghĩa chống các thế lực phong kiến và chống quân xâm lược nước ngoài.

                                                                              Lược đồ căn cứ địa của nghĩa quân Tây Sơn

    II. CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN Ở CUỐI THẾ KỶ XVIII 
1. Kháng chiến chống quân Xiêm 1785
-       Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm , Vua Xiêm sai tướng đem 5 vạn quân thủy bộ tiến sang nước ta.
-       Cuối năm 1784 chiếm gần nửa đất Nam Bộ, ra sức cướp phá chuẩn bị tấn công quân Tây Sơn.
-     Năm 1785 Nguyễn Huệ đã tổ chức trận đánh phục kích Rạch Gầm - Xoài Mút (trên sông Tiền - Tiền Giang) đánh tan quân Xiêm, Nguyễn Ánh phải chạy sang Xiêm.
Đây là một thắng lợi lớn tiêu diệt gần 4 vạn quân Xiêm, thể hiện tài tổ chức, cầm quân của Nguyễn Huệ , đập tan mưu đồ xâm lược của quân Xiêm, nêu cao ý thức dân tộc của phong trào Tây Sơn.