Vào thời giặc Minh đặt ách đô hộ ở nước Nam, chúng coi mạng dân ta như cỏ rác, làm nhiều điều bạo ngược trái nghĩa.

Nghĩa quân Lam Sơn mới nổi lên nhưng lại nhiều lần chống giặc đều bị thua. Thấy vậy Đức Long Quân quyết định cho nghĩa quân mượn Gươm thần đề đánh giặc.

Lê Thận làm nghề đánh cá ở Thanh Hóa. Một đêm, Thận thả lưới trên bến vắng, ba lần kéo lưới lên đều thấy một thanh sắt nhận ra đó là lưỡi gươm liền đem nó về cất xó ở nhà. Sau đó Lê Thận đã hăng hái gia nhập nghĩa quân Lam Sơn. Một hôm, chủ tướng Lê Lợi cùng tùy tùng đến nhà Thận, hôm đó thanh gươm tự nhiên sáng rực lên. Lê Lợi cầm lên thấy có hai chữ “Thuận Thiên”.

Một lần đi qua khu rừng, thấy chuôi gươm nạm ngọc trên ngọn cây đa, Lê Lợi giắt vào lưng đem về. Ba ngày sau, Lê Lợi gặp lại mọi người đã kể lại chuyện bắt được chuôi gươm, Lê Thận đem gươm ra tra vào chuôi thì vừa như in. Lê Thận nâng gươm trao cho Lê Lợi vào nói rằng đây là trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Lê Lợi với gươm báu trong tay, cùng nghĩa quân nhuệ khí ngày càng lớn mạnh. Trên các trận địa, quân Minh kinh hồn bạt vía. Uy danh của nghĩa quân vang khắp nơi. Chiến lợi phẩm thu về ngày càng nhiều, Đời sống của nghĩa quân khá hơn, Thế chủ động tấn công ngày một cao, chẳng mấy chốc đất nước ta quân thù sạch bóng. Một năm sau khi đuổi giặc Minh, vua Lê Lợi cưỡi thuyền rồng dạo quanh hồ Tả Vọng. Nhân đó Long Quân sai rùa vàng lên đòi lại thanh gươm thần. Thuyền rồng tiến ra giữa hồ, thấy con rùa lớn xuất hiện, vua ban lệnh cho thuyền chậm lại. Rùa vàng tiến về phía vua và nói: “Xin bệ hạ hoàn gươm lại cho Long Quân”. Nghe rùa vàng nói vua hiểu ý, rút gươm trả cho rùa vàng. Rùa vàng lập tức há miệng đớp lấy thanh gươm và lặn xuống nước.

Một lần, bị thua, Lê Lợi chạy vào rừng. Từ xa, ông nhìn thấy một vật gì đang phát sáng trên cây. Khi quân lính lấy xuống, hoá ra là một chuôi gươm. Chợt nhớ đến lưỡi gươm ở nhà Lê Thận, Lê Lợi đem chuôi gươm về. Hôm sau, quân tướng gặp nhau. Lê Lợi kể lại chuyện bắt được chuôi gươm cho mọi người nghe. Lê Thận bèn đem dâng lưỡi gươm cho Lê Lợi. Thật kì lạ, chuôi gươm và lưỡi gươm vừa khít với nhau. Nghĩ đây là ý trời, Lê Lợi bèn sử dụng thanh gươm này trong các cuộc chiến. Từ khi có gươm thần, nghĩa quân đánh đâu thắng đấy. Cục diện hoàn toàn thay đổi, quân ta mạnh như chẻ tre, quân giặc thì tan tác tơi tả như ong vỡ tổ. Cứ thế, địch thua ngày một nặng, cuối cùng phải rút quân về nước. Lê Lợi lên làm vua. Đất nước trở lại thái bình.

Một hôm, đang ngồi thuyền rồng dạo chơi hồ Tả Vọng, Lê Lợi chợt thấy một con rùa vàng nổi lên, đòi lại gươm thần về trả cho Đức Long Quân. Lê Lợi bèn rút kiếm ra, dâng trả. Rùa ngậm kiếm và lặn thẳng xuống nước. Từ đó hồ Tả Vọng còn có tên gọi là hồ Hoàn Kiếm hay Hồ Gươm.

Tên gọi Hồ Gươm bắt nguồn như thế đấy. Bây giờ thì các bạn đã hiểu rồi, đúng không ? Truyền thuyết trên không chỉ giải thích tên gọi của Hồ Gươm mà còn ca ngợi chiến thắng vẻ vang của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đấy.