Đây là một khái niệm chung. Nó thường được dùng khi cha mẹ hoặc người khác dù có hay không có hành động gây thương tích, tử vong cho trẻ. Những hành vi làm tăng nguy cơ hoặc làm tổn thương nghiêm trọng tinh thần của trẻ đều được xem là ngược đãi. Ngược đãi cũng có thể được hiểu là lạm dụng trẻ em. Có nhiều hình thức ngược đãi trẻ em, bao gồm lạm dụng thể chất, tình dục, tình cảm và phớt lờ trẻ.

Để bắt đầu, chúng ta nên làm rõ những quan niệm, định kiến và sự thật về lạm dụng trẻ em.

To tiếng với trẻ cũng là một hình thức ngược đãi2. Những quan niệm và sự thật về lạm dụng trẻ em2.1. Lạm dụng trẻ chỉ xảy ra khi có bạo lực

Sự thật: Lạm dụng thể chất chỉ là một loại lạm dụng trẻ em. Phớt lờ, bỏ bê trẻ, lạm dụng tình dục và cảm xúc có thể gây ra thiệt hại không kém. Vì chúng không phải lúc nào cũng rõ ràng, nên những người khác ít để ý, hỗ trợ hơn.

2.2. Chỉ những người xấu mới lạm dụng con cái họ

Sự thật: Không phải tất cả cha mẹ hoặc người chăm sóc cố ý làm hại con cái họ. Nhiều người từng là nạn nhân của việc ngược đãi chính bản thân mình. Họ không biết cách để làm cha mẹ tốt. Một số người khác có thể đang chiến đấu với bệnh lý tâm thần hoặc lạm dụng chất gây nghiện.

2.3. Lạm dụng không xảy ra ở các gia đình tốt, gia đình “văn hóa”

Sự thật: Lạm dụng và bỏ bê con cái không chỉ xảy ra ở những gia đình nghèo, văn hóa kém. Ngược đãi trẻ em có thể xảy ra trong bất kỳ một gia đình thuộc chủng tộc nào, bất kể trình độ văn hóa, nguồn thu nhập ra sao. Đôi khi, một gia đình có vẻ ngoài hoàn hảo thường ẩn sau đó những câu chuyện khiến chúng ta phải bất ngờ.

2.4. Hầu hết những kẻ lạm dụng trẻ em là người lạ

Sự thật: Hầu hết những người lạm dụng trẻ là thành viên của gia đình hoặc những người gần gũi với bé. Gia đình và trường học là hai môi trường xảy ra lạm dụng trẻ em nhiều nhất.

2.5. Trẻ em bị ngược đãi khi lớn lên sẽ bạo hành người khác

Sự thật: Đúng là một đứa trẻ bị ngược đãi khi lớn lên sẽ có nhiều khả năng lặp lại những gì chúng trải qua khi còn nhỏ. Tuy nhiên, nhiều người lại khác. Họ có động lực mạnh mẽ để bảo vệ con cái mình khỏi những gì họ đã trải qua. 

3. Hậu quả để lại cho những đứa trẻ bị ngược đãi

Tất cả các loại lạm dụng kể trên đều để lại vết thương khó lành với trẻ. Những thương tật về thể chất, thậm chí là tử vong là thấy rõ nhất. Nếu trẻ may mắn sống sót, những vết thương ở ngoài cơ thể có thể lành lặn. Nhưng những thương tổn về mặt cảm xúc tinh thần lại có ảnh hưởng lâu dài trong suốt cuộc đời. Nó cản trở sự hình thành các mối quan hệ trong tương lai. Khả năng hoạt động, làm việc, học tập cũng bị ảnh hưởng ít nhiều.

Họ thiếu niềm tin và khó khăn trong các mối quan hệ. Nếu bạn không thể tin tưởng cha mẹ của mình, vậy bạn có thể tin tưởng ai? Sự mất lòng tin về cha mẹ khiến trẻ rất khó để học cách tin tưởng người khác. Điều này có thể dẫn đến khó khăn khi duy trì các mối quan hệ khi trẻ lớn lên. Chúng thậm chí có thể có những mối quan hệ không lành mạnh.

Trẻ bị ngược đãi có thể bị ám ảnh tâm lý lâu dài

Nếu suốt cả tuổi thơ, bé bị bạo hành bằng những lời nói, chửi mắng thì rất khó để vượt qua những suy nghĩ, cảm xúc tiêu cực này. Bé lớn lên trong sự tự ti, xấu hổ, cảm thấy bản thân mình không xứng đáng. Nó ảnh hưởng rất nhiều không chỉ đến công việc, học tập mà còn làm tổn thương chính bản thân trẻ.

Trẻ em bị lạm dụng không thể thể hiện cảm xúc một cách an toàn. Kết quả là, những cảm xúc bị dồn nén và bùng nổ ở những lúc không ngờ tới. Chúng luôn sống trong trạng thái lo lắng, trầm cảm hoặc tức giận không giải thích được. Những người này thường rất hay lạm dụng rượu hoặc các chất kích thích để giúp họ quên đi những đau khổ ấy.

4. Có những kiểu ngược đãi nào?

Giống như bạo hành gia đình, các hành vi ngược đãi trẻ em có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức. Chúng đều có đặc điểm chung là ảnh hưởng đến cảm xúc của trẻ. Một cái tát, một nhận xét, chỉ trích gay gắt hoặc sự im lặng, thờ ơ đều dẫn đến kết quả là trẻ cảm thấy không an toàn, bị bỏ bê và đơn độc. Chúng ta có thể gom những kiểu ngược đãi thành 4 nhóm sau.

4.1. Ngược đãi cảm xúc

“Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Bạn không thể tưởng tượng được sức mạnh của lời nói lớn như thế nào. Một lời nói có thể cho ta sự khích lệ, vui vẻ, tự tin. Đồng thời, nó cũng có thể dìm ta xuống bể sâu, thất vọng, mặc cảm. Trái với quan niệm “trẻ con thì biết gì”, trẻ em thật sự rất nhạy cảm. Những lời nói có thể làm tổn thương và gây ra tổn hại về mặt sức khỏe tâm thần của trẻ. Ví dụ về ngược đãi cảm xúc bao gồm:

• Thường xuyên nói với bé những từ tiêu cực: “ngu ngốc”, “dốt”, “xấu xí”, “vô dụng”…
• So sánh trẻ với những đứa bé khác.
• Mắng chửi, đe dọa hoặc bắt nạt.
• Trừng phạt bé bằng cách phớt lờ, im lặng với chúng.
• Để cho trẻ phải chứng kiến những cảnh bạo hành trong gia đình, thậm chí là những vật nuôi.