Cuối thế kỷ X - đầu thế kỷ XI, triều Tiền Lê suy thoái. Sau khi vua Lê Long Đĩnh, một người hung tàn, bạo ngược chết, triều đình đưa Lý Công Uẩn lên làm vua, lập ra triều Lý (năm 1009).

Dưới triều Lý, đất nước ta có một bước phát triển vượt bậc. Kinh tế phát triển mạnh, quốc phòng được tăng cường, đặc biệt quân đội đời Lý đã đạt đến trình độ tổ chức, huấn luyện và trang bị khá cao. Chính sách “ngụ binh ư nông” được thực hiện bắt đầu từ thời kỳ này. Quốc gia thống nhất được củng cố; quan hệ với các nước trong khu vực mở rộng và được các nước nể trọng. Thế, lực nước ta lúc đó đang vững mạnh.

Nhà Tống là quốc gia lớn mạnh nhưng đang gặp nhiều khó khăn. Phía Bắc và Tây Bắc bị các nước Liêu, Hạ uy hiếp. Trong nước thì mâu thuẫn giai cấp gay gắt, các cuộc khởi nghĩa nông dân bùng lên. Triều đình chia bè chia cánh tranh giành quyền lực. Tống Thần Tông và Tể tướng Vương An Thạch chủ trương xâm lược nước ta, vừa thỏa mộng bành trướng từ lâu, vừa nhằm hướng mâu thuẫn ra bên ngoài và nếu thắng, với oai thắng trận đó, vừa giải quyết được mâu thuẫn nội bộ, vừa chế áp được các nước Liêu, Hạ. Với ý nghĩa chiến lược như vậy nên nhà Tống chuẩn bị cho cuộc xâm lược khá cẩn thận. Ở gần biên giới phía Bắc nước ta, chúng chuẩn bị những căn cứ xâm lược ở các thành trì lớn như Ung Châu, Khâm Châu, Liêm Châu, lấy đây làm nơi xuất phát và dự trữ hậu cần trong chiến tranh. Ở phía Nam, chúng còn xúi giục Chiêm Thành quấy phá biên giới, âm mưu đánh nước ta từ hai phía Bắc, Nam.

Đánh nước ta, nhà Tống tuy lực có mạnh nhưng thế không mạnh. Triều đình nhà Lý, đặc biệt là Phụ quốc Thái úy Lý Thường Kiệt đã theo dõi và nắm tình hình chặt chẽ. Sự chuẩn bị kháng chiến cũng rất chủ động. Nhà Lý vừa lo ổn định vững chắc tình hình trong nước, tăng cường khả năng quốc phòng, vừa loại trừ mối hiểm họa từ phía Nam.

Năm 1069, Lý Thánh Tông cùng Lý Thường Kiệt đem quân vào Nam đánh tan quân Chiêm Thành, tiến vào kinh đô bắt quốc vương Chiêm phải cắt đất ba châu (Quảng Bình, Bắc Quảng Trị) cho nhà Lý. Sau đó Lý Thường Kiệt cho vẽ bản đồ, khẳng định biên giới, bố trí lực lượng biên phòng rồi rút về nước. Biên giới phía Nam được bảo vệ vững vàng.

Cuối thế kỷ 10, đầu thế kỷ 11, nhà Tiền Lê suy vong. Sau cái chết của vua Lê Long Đĩnh, một người tàn bạo và độc tài, triều đình đưa Lý Công Uẩn lên ngôi, lập nên nhà Lý (năm 1009). Dưới thời Lý, đất nước ta có bước phát triển vượt bậc. Kinh tế phát triển mạnh, quốc phòng được củng cố, nhất là quân đội thời Lý đạt trình độ tổ chức, huấn luyện và trang bị khá. “Ở lại quân đội” được đưa ra từ đó, quốc gia thống nhất được củng cố; Quan hệ với các nước trong khu vực được phát triển và được các nước khác coi trọng. Lúc bấy giờ thế lực của nước ta rất mạnh. Nhà Tống là một đất nước hùng mạnh nhưng gặp rất nhiều khó khăn. Phía bắc và tây bắc do các nước khác thống trị. Liêu, Hà Trong nước diễn ra các cuộc đấu tranh giai cấp gay gắt và các cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra.Triều đình chia thành các phe phái và tranh giành quyền lực. Tống Thần Tông và Tể tướng Vương An Thạch chủ trương xâm lược nước ta, thực hiện giấc mộng bành trướng bấy lâu nay và nhằm hướng cuộc xung đột ra nước ngoài và nếu thắng thì phải thắng. Cuộc đấu tranh này đã giải quyết các mâu thuẫn nội bộ và đàn áp các nước Liêu và Hạ. Vì tầm quan trọng chiến lược này, nhà Tống đã chuẩn bị rất kỹ lưỡng cho cuộc xâm lược. Gần biên giới phía Bắc nước ta chúng chuẩn bị căn cứ tiến công ở các đồn quan trọng như Ung Châu, Khâm Châu, Liêm Châu, lấy đây làm điểm xuất phát và tích trữ tiếp tế trong chiến tranh. Ở phía nam, họ cũng kích động Champa gieo rắc tình trạng bất ổn. Phá bỏ biên giới, lên kế hoạch tấn công nước ta từ nam bắc. Trong công cuộc chống nước ta, nhà Tống tuy hùng mạnh nhưng không mạnh. Triều đình nhà Lý, cụ thể là quê hương của Thái úy Lý Thường Kiệt đã theo sát, nắm rõ tình hình. Công tác chuẩn bị cho cuộc kháng chiến cũng rất tích cực. Nhà Lý chủ trương ổn định tình hình nội bộ ổn định, nâng cao khả năng phòng thủ, loại bỏ nguy cơ chiến tranh. Năm 1069, Lý Thánh Tông và Lý Thường Kiệt dẫn quân xuống phía nam đánh bại quân của Champa. Họ xâm lược kinh đô buộc vua Champa phải cắt ba châu (Quảng Bình, Bắc Quảng Trị) cho nhà Lý.Vì vậy Lý Thường Kiệt đã vẽ bản đồ, xác lập biên giới, thuê lính biên phòng rồi rút về nước. Biên giới phía Nam được bảo vệ vững chắc.