Mẫu Sơn – một dãy núi cao thuộc tỉnh Lạng Sơn, Việt Nam. Đây là một dãy núi cao chạy theo hướng đông-tây, nằm ở phía đông bắc tỉnh Lạng Sơn thuộc địa phận chính của 3 xã: Mẫu Sơn, Công Sơn huyện Cao Lộc và xã Mẫu Sơn huyện Lộc Bình, của tỉnh Lạng Sơn. Trung tâm dãy núi, (khu du lịch hiện tại) cách thành phố Lạng Sơn 30 km theo đường bộ về phía đông. Đầu phía đông dãy núi giáp với biên giới Việt-Trung. Đây là dãy núi có địa hình và hệ sinh thái vùng núi cao ngoạn mục và đa dạng.

Độ cao trung bình của dãy núi từ 800 – 1.000 m so với mực nước biển, với trên 80 ngọn núi lớn nhỏ cao từ 600 m trở lên. Đỉnh Phjia Pò (Công Sơn) cao 1.541 m, cao nhất vùng đông bắc Bắc bộ (Lạng Sơn, Bắc Giang, Quảng Ninh). Đỉnh Phjia Mè (Mẫu Sơn) cao 1520 m. Công Sơn và Mẫu Sơn với một mối tình huyền thoại bi thương (tham khảo các bài khác) và có tên Mẫu Sơn ngày nay.

Diện tích tự nhiên dãy Mẫu Sơn khoảng 225 km2 (3 xã chính: 124 km2: các sườn núi thuộc các xã vùng thấp của 2 huyện khoảng: 100 km2). Khu dân cư sống rải rác trên các sườn núi, bên các khe suối với độ cao không quá 700 m so với mặt nước biển. Dân tộc Dao là thành phần chính của cư dân tại đây (trên 90%). Không có một thôn bản nào của dân tộc khác trong dãy núi này (với danh nghĩa là đơn vị hành chính).

Mẫu Sơn, từ lâu đã được biết đến với tiềm năng lớn về du lịch. Khí hậu tại đây có những nét đặc biệt: nhiệt độ trung bình trên các điểm cao 15,5 C; nhiều ngày trong năm mây trăng trải dưới các đỉnh núi; mùa đông nhiệt độ ở Mẫu Sơn nhiều đợt xuống dưới độ âm; có băng giá và tuyết rơi, rất đẹp. Các đỉnh núi khe suối thiên nhiên ban cho tạo nên một phong cảnh kỳ vĩ ít nơi có được.

Sườn phía bắc và phía nam có 12 con suối khá lớn, nước trong mát quanh năm, nhiều ghềnh thác rất đẹp. Mẫu Sơn có sản vật nổi tiếng: chè sơn tuyết, đào tiên, ếch hương, nấm hương, mật ong rừng, rượu men lá, tắm nước thuốc người Dao…

Có hai điểm đáng chú ý và có khả năng du lịch văn hóa tâm linh là Linh địa cổ và Núi Phật Chỉ, đều ở độ cao trên dưới 1100 m. Từ năm 1925 người Pháp đã xây dựng và khai thác tại đây thành khu nghỉ dưỡng và du lịch (Đỉnh Pá Sằn, khu du lịch hiện tại, cao 1180.

“Xứ Lạng- Miền biên viễn” được thiên nhiên ưu ái ban tặng phong cảnh hùng vĩ, khí hậu ôn hòa quanh năm mát mẻ. Khi nhắc tới Lạng Sơn không thể không nhắc đến Mẫu Sơn- Điểm tham quan, nghỉ dưỡng lý tưởng từ những năm 30 của thế kỷ XX đến nay và những con suối, dòng thác tạo nên những tài nguyên vô giá để phát triển du lịch huyện Cao Lộc, Lộc Bình.

Quần thể núi Mẫu Sơn trải dài trên địa bàn 3 xã : xã Công Sơn, xã Mẫu Sơn (huyện Lộc Bình) và xã Mẫu Sơn (huyện Cao Lộc) với tổng diện tích khoảng 10.470 ha, gồm hàng trăm ngọn núi lớn nhỏ khác nhau nằm ở độ cao 1.200m – 1.541m so với mực nước biển. Quần thể này nằm theo hướng Đông- Tây chạy dài từ địa phận xã Cao Lâu- Xuất Lễ của huyện Cao Lộc và xã Hữu Khánh, Yên Khoái huyện Lộc Bình sang giáp Trung Quốc. Trong đó đỉnh Phja Pò (Núi Cha) và Phja Mê (Núi Mẹ) đã đi vào truyền thuyết và được nhiều người biết đến.

Khu du lịch Mẫu Sơn thuộc địa phận xã Mẫu Sơn huyện Lộc Bình, cách thành phố Lạng Sơn 30km về hướng Đông Bắc theo quốc lộ 4B, khí hậu ở đây mang nhiều tính chất của vùng á nhiệt đới và ôn đới, do vậy mùa hè mát mẻ, mùa đông buốt giá. Đặc biệt, đỉnh Mẫu Sơn là một trong hai đỉnh núi ở phía bắc nước ta thường xuất hiện tuyết rơi vào mùa đông. Đây cũng là là một khu nghỉ mát, điều dưỡng lý tưởng cho du khách trong mùa hè.

Khu du lịch Mẫu Sơn hội tụ nhiều yếu tố độc đáo về địa hình, địa mạo, cảnh quan thiên nhiên, khí hậu, thảm thực vật, tín ngưỡng tôn giáo và văn hóa dân tộc. Là một nơi lý tưởng để nghỉ ngơi và thư giãn sau những ngày làm việc căng thẳng. Không khí rất trong lành và thiên nhiên phóng khoáng, tạo cảm giác gần gũi và thân thiết. Từ trên đỉnh núi Mẫu Sơn du khách sẽ được tận hưởng cảnh đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, nhìn ngắm mặt trời mọc vào buổi sáng và mặt trời lặn khi về chiều.

Những dòng suối, con thác nơi đây đều được bắt nguồn từ quần thể núi Mẫu Sơn, chảy qua những triền núi dốc, những khu rừng già của thôn Lặp Pịa (xã Mẫu Sơn) về vùng thấp hơn (bản Long Đầu, Pác Tạng- xã Yên Khoái).

Từ đây suối chia thành 2 nhánh : một nhánh chảy về hướng bản Khoai, Pác Tạng, một nhánh chảy qua Long Đầu, qua cánh đồng Yên Khoái về Tú Mịch và đổ vào sông Kỳ Cùng ở xã Khuất Xá. Các thác nước ở khu vực thượng nguồn có thể cao rộng 7-15m và sâu 2-3m. Trải qua hàng ngàn, hàng vạn năm, những phiến đá dọc các con suối và thác nước đã được bào mòn nhẵn nhụi, phủ rêu xanh với những hình thù khác nhau. Tất cả tạo nên vẻ đẹp hoang sơ nhưng vô cùng sinh động.

Để được chiêm ngưỡng những con thác Mẫu Sơn hay đắm mình vào dòng nước suối mát lành thì du khách cần phải chuẩn bị sức khỏe tốt để đi bộ xuyên qua những cánh rừng nguyên sinh trùng điệp với hàng trăm loài thực vật khác nhau, có đoạn xuyên qua rừng trúc, mai, hoa đỗ quyên trắng…

Vào mùa mưa lũ, những dòng thác nơi đây chảy mạnh và có vẻ hung dữ, còn vào những mùa khác những dòng thác lại mang vẻ đẹp hiền hòa với dòng nước trong vắt, mát lành. Tất cả tạo nên vẻ đẹp thiên nhiên trong trẻo và đầy vẻ cuốn hút bí ẩn.

Trong những kỳ nghỉ hè của những năm gần đây, nhiều du khách địa phương đã biết tìm đến những dòng suối, con thác của huyện Cao Lộc, Lộc bình để nghỉ ngơi, tắm mát, leo núi, khám phá vẻ đẹp hoang sơ của thiên nhiên. Nơi đây đang được ví như điểm sáng trên bản đồ du lịch Lạng Sơn. Tuy nhiên, các điểm này mới đang trong quá trình được các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương khảo sát, đánh giá tiềm năng cũng như bảo đảm an ninh, an toàn để phát triển du lịch.

Có thể thấy, những dòng suối, con thác Mẫu Sơn chứa đựng những tiềm năng thế mạnh để phát triển loại hình du lịch sinh thái, trekking mạo hiểm. Ngoài những những thuận lợi về giá trị sẵn có, những điểm này còn có điều kiện thuận lợi : gần trung tâm thị trấn huyện Lộc Bình, Cao Lộc, giao thông thuận lợi, gần cửa khẩu Chi Ma, chỉ cách trung tâm Thành phố Lạng sơn gần 30km. Hơn nữa, còn nằm trong dãy núi nơi có các di tích như Linh địa cổ Mẫu Sơn, khu du lịch Mẫu Sơn nên dễ dàng kết nối, mở rộng các tuyến du lịch liên huyện.