Tâm hồn nghệ sĩ Hồ Chí Minh luôn có những rung cảm đặc biệt với cái đẹp. Và những vần thơ “Cảnh Khuya” cũng xuất phát từ tình yêu với cái đẹp như thế. Mở đầu bài thơ là khung cảnh đêm trăng ở núi rừng Việt Bắc làm say đắm lòng người:

“Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”

Trong cảm nhận của người thi sĩ, tiếng suối chảy róc rách chẳng khác nào tiếng hát ngọt ngào của một cô gái vang vọng lại từ xa. Giữa đêm khuya lặng tờ, tiếng suối như một bản nhạc êm dịu giúp tâm hồn con người trở nên thư thái hơn. Nhưng cảnh đẹp đêm khuya nào đâu chỉ có âm thanh tiếng suối. Điểm tô vào khung cảnh núi rừng còn là ánh trăng sáng soi tỏ trên bầu trời đêm. Trong câu thơ có sự phân tầng với ánh trăng sáng trên cao, bóng cổ thụ ở tầng giữa và hoa ở tầng thấp. Tuy nhiên sự phân chia này không rạch ròi, rõ nét mà như hòa làm một nhờ ánh trăng chiếu rọi xuyên qua từng tán cây, ngọn cỏ, nhành hoa.

Giữa cảnh vật thiên nhiên rộng lớn bao la, hình ảnh người thi sĩ hiện lên với hai câu chuyển tiếp đầy tự nhiên và cũng là hai câu thơ kết bài:

“Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”

“Người chưa ngủ” không chỉ vì bồi hồi xúc động trước cảnh đẹp đêm khuya như vẽ và nên thơ yên bình đến kỳ lạ. Tuy nhiên đặt trong bối cảnh sáng tác bài thơ, ta mới hiểu tại sao thi sĩ lại trằn trọc đến như vậy. Bài thơ được viết vào năm 1947 – thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ gian khổ. Vì vậy trong lòng Bác luôn chất chứa những nỗi niềm, nỗi âu lo cho dân cho nước. “Chưa ngủ” được điệp lại như nhấn mạnh tâm trạng đầy băn khoăn trăn trở của nhà cách mạng.

Như vậy chỉ qua vỏn vẹn 4 câu thơ, “Cảnh khuya” đã tái hiện một khung cảnh tuyệt đẹp vào đêm khuya với ánh trăng, với tiếng suối trong vắt. Tuy cảnh đẹp mà vẫn nhuốm màu tâm trạng của nhà thơ – một nhà lãnh đạo lúc nào cũng lo lắng cho tương lai của dân tộc. Mong muốn giúp cho đất nước sớm thoát khỏi cảnh lầm than cơ cực, dân tộc được độc lập

 Bài thơ Cảnh khuya được Chủ tịch Hồ Chí Minh viết vào năm 1947, khi quân và dân ta đang thắng lớn trên chiến trường Việt Bắc. Sông Lô, Đoan Hùng đã đi vào lịch sử bằng những nét vàng chói lọi đầu tiên của ta trong chín năm kháng chiến chống Pháp. Bài thơ thể hiện cảm hứng yêu nước mãnh liệt dạt dào ánh sáng và âm thanh. Đó là ánh sáng của trăng Việt Bắc, của lòng yêu nước sâu sắc. Cùng với các bài thơ Cảnh rừng Việt Bắc, Đi thuyền trên sông Đáy, Cảnh khuya thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu nước sâu sắc của Bác trong một đêm trăng nơi núi rừng Việt Bắc. Một thi sĩ với tâm hồn thanh cao đang sống những giây phút thần tiên giữa cảnh khuya chiến khu Việt Bắc. Nếu giữa bức tranh thiên nhiên rộng lớn và hữu tình như vậy, thì tâm trạng thi sĩ bỗng vút cao thả hồn theo cảnh đẹp đêm trăng bởi đêm nay Bác không ngủ. Trước cảnh đẹp đêm trăng: có suối, có hoa lá, núi ngàn, và cả tâm trạng của Bác.