Bài thơ " Khi con tu hú" được Tố Hữu sáng tác vào tháng 7 năm 1939, khi nhà thơ đang hoạt động cách mạng và chẳng ma  bị địch bắt giam tại lao Thừa Thiên - Huế (Tố Hữu bị địch bắt tháng 4-1939 - khi nhà thơ mới 19 tuổi). Bài thơ thể hiện tâm trạng ngột ngạt, bức bách, đầy uất ức của người cộng sản trẻ tuổi với tuổi đời còn khá nhỏ nhưng sôi nổi yêu đời và nhiệt huyết sôi trào. Tố Hữu bị giam cầm giữa bốn bức tường vôi lạnh, không tiếng động, không người trò chuyện. Tâm trạng ấy càng trở nên bức bối khi nhà thơ nhìn thấy khung cảnh ngoài ô cửa ngục và  hướng tâm hồn mình đến với bầu trời tự do ở bên ngoài.

     Mở đầu bài thơ “Khi con tu hú” tác giả đã mở ra một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp về mùa hè, tác giả đã sử dụng khả năng ngôn từ của mình để vẽ bức tranh thiên nhiên đầy sống động trong lòng người đọc:

                         Khi con tu hú gọi bầy

                         Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần.

                         Vườn râm dậy tiếng ve ngân

                         Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào

                         Trời xanh càng rộng càng cao

                         Đôi con diều sáo lộn nhào từng không...

     Đây là cảnh mùa hè quen thuộc của miền quê Việt Nam và dường như bức tranh ấy ai  trong chúng ta cũng đã từng gặp qua. Đó cũng chính là một bức tranh hiện thực được mở ra bằng sự lắng nghe hiện tại và hồi tưởng bằng hồi ức  quá khứ. Giữa tháng hè nắng lửa, giữa cái im lìm đáng sợ của chốn lao tù thì chợt vang lên tiếng tu hú gọi bầy:

                         “Khi con tu hú gọi bầy”

     Trong tiềm thức của con người Việt Nam, tiếng tu hú là tiếng gọi mùa hè, là lời báo hiệu rằng mùa hè đang đến: 'Tu hú kêu, tu hú kêu, hoa phượng nở, hoa gạo đỏ đầy ước mơ hi vọng...". Đó là mùa hạ chói chang ánh nắng và đi cùng với đó là những sắc màu rực rỡ của thiên nhiên. 

Phân tích 6 câu đầu bài thơ Khi con tu hú

     Tiếng tu hú gọi bầy là mùa hè đã đến, lùa mùa màng đang tới và trái cây chín muồi, hoàn toàn theo quy luật của tự nhiên, tiếng chim gọi bầy như đang gọi mùa, mang đến sự náo nức, xôn xao trong đất trời và cả trong lòng người. Tiếng tu hú đã mang lại mạch sống của cây cối, mọi cảnh vật dường như đang ở trong thế động, lúa đang chín và trái ngọt dần. Nhà thơ Tố Hữu đã gửi gắm tâm tình của mình vào trong câu thơ, cái động của cảnh vật chính là tài của nhà thơ, gắn với tình yêu thiên nhiên, yêu sự sống và yêu cuộc đời của tác giả.

                         Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần.

                         Vườn râm dậy tiếng ve ngân

                         Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào

                         Trời xanh càng rộng càng cao

                         Đôi con diều sáo lộn nhào từng không...

     Tiếng tu hú thân quen bất chợt vang vọng gợi lên trong tâm hồn người thanh niên trẻ tuổi đang sục sôi ước mơ, khát vọng nhưng bị mất tự do ấy bao suy tưởng về một mùa hè ngập tràn màu sắc và niềm vui.