Bài làm
Thời gian trôi đi nhanh, thoáng chốc tôi đã sinh sống ở ngôi làng Đông Xá này hơn bảy mươi năm cuộc đời rồi. Chuyện vui chuyện buồn cứ thay nhau đến. Nhưng chuyện khổ thì mấy năm nay cứ đè nặng ở cái làng này. Đặc biệt là hoàn cảnh nhà chị Dậu – người hàng xóm lâu năm nhà tôi.
Dưới xã hội bất công, chẳng gia đình nào trong làng được ấm no. Gia đình tôi cũng khó khăn, chồng đã mất từ sớm, các con kéo nhau đi làm xa, chỉ mình tôi sinh sống. Cạnh nhà tôi là nhà chị Dậu, hàng xóm láng giềng với nhau nên cũng ngó qua ngó lại. Tôi được chứng kiến nhiều chuyện nên cũng thương chị lắm.
Nhà chị Dậu thuộc hạng cùng đinh trong làng. Nhà vốn đông con, chịu hai cái tang cùng lúc, năm đó lại mất mùa nên đói càng thêm đói. Chị đã phải bán hết cả gánh khoai, đàn chó con vừa đẻ cho nhà Nghị Quế mà vẫn chưa đủ tiền nộp sưu cho chồng. Ngậm đắng nuốt cay, người mẹ ấy còn phải đem cái Tí – con gái lớn của mình ra bán. Xót xa, éo le vô cùng.
Tôi thương chị, thương cả lũ trẻ nên hay chạy sang hỏi thăm, cho gia đình chị mấy thứ linh tinh. Có đêm, tôi giật mình nghe tiếng bọn cai lệ hét bảo chị Dậu ra nhận chồng về.Nghĩ có chuyện không hay, tôi lật đật chạy sang thì thấy anh Dậu như một cái xác bị quăng về nhà. Quân khốn nạn đã hành hạ anh cả tối hôm qua. Tôi thấy thương quá nên lấy một bát gạo cho chị Dậu vay, bảo đem nấu cháo cho chồng ăn. Hàng xóm tắt lửa tối đèn có nhau, một bát gạo với tôi cũng không đến mức quá quan trọng.
Không yên tâm tôi còn chạy sang đến mấy lần, hỏi thăm anh Dậu đỡ chưa rồi giục:
 – Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Bảo bác ấy ăn nhanh rồi trốn đi đâu thì trốn.
Chị Dậu cảm ơn, rồi đáp chờ anh Dậu ăn xong sẽ đi ngay. Lúc ấy tôi mới về nhà. Trong lòng vẫn băn khoăn. Liệu gia đình chị có vượt qua được không? Lũ cai lệ phi nhân tính ấy liệu có tha cho anh Dậu hay lại chờ tra tấn tiếp? Trằn trọc ít lâu tôi mới đi ra ngoài một chút.
Những tưởng không có chuyện gì xảy ra, tôi vừa về đến nhà đã nghe tiếng mõ, tiếng tù và inh ỏi. Tiếng bước chân rình tịch vang lên. Chúng nó lại đến rồi. Anh Dậu còn chưa kịp ăn miếng cháo. Lũ tay sai mang roi song, tay thước và dây thừng, sầm sập chạy vào nhà đòi trói anh Dậu. Chúng hung hăng thét mắng. Mặc cho anh Dậu hoảng sợ đã lăn đùng ra phản, chị Dậu vẫn nài nỉ, van xin chúng cho khất đến hôm sau, chúng vẫn hung hắn quyết trói anh Dậu. Lòng tôi cũng bồn chồn khó chịu. Chúng cứ khăng khăng đòi trói anh Dậu, chị Dậu nhảy vào can thì bị chúng bịch vào ngực rồi chúng sấn tới anh Dậu. Tôi nghe tiếng chị cự lại rõ ràng:
- Chồng tôi đau ốm, các ông không được phép hành hạ!
Ốm tha già thả, cái lẽ ở đời bao lâu nay vấn vậy. Thế mà tên cai lệ độc ác kia chẳng mảy may nghĩ đến. Hắn ra tay đánh bốp vào mặt chị Dậu rồi nhảy phắt đến bên anh Dậu, kiên quyết không buông. Tôi nhìn mà thấy lòng hừng hực lửa nóng. Đúng là quân độc ác, bất nhân.
Nhưng ngay lúc đó, tôi thấy chị Dậu vùng lên, quật tên cai lệ ngã nhào ra đất. Hắn lăn ra mà miệng vẫn thét trói vợ chồng chị Dậu, đáng ghét vô cùng! Tên người nhà lí trưởng còn giơ gậy trong tay trực vụt chị Dậu. Người đàn bà đã nhiều con mà vẫn nhanh như cắt tóm được hắn. Hai bên giằng co rồi áp vào vật nhau. Một hồi lâu sau tôi thấy chị Dậu túm tóc lẳng cho thằng kia một cái ngã nhào ra thềm. Đã mắt biết bao! Quân bất nhân đó, phải đánh cho chúng biết mặt mà bớt hống hách hung hăng. Thế nhưng, tôi vẫn lo cho vợ chồng anh Dậu, đánh nhau với bọn người của chính quyền, sợ không sống yên đươc với chúng. Anh Dậu ra khuyên ngăn nhưng không được.
- Thà ngồi tù chứ để chúng nó làm tình làm tội mãi tôi không chịu được.
Tôi nghe chị Dậu đáp như vậy và chợt suy nghĩ về nhiều điều hơn. Giọt nước tràn ly, tức nước vỡ bờ. Chị Dậu đã chịu đựng quá nhiều áp bức bất công. Người nông dân chúng tôi thời đại này cũng vậy. Bao giờ cho hết chuỗi ngày khổ đau, có lẽ không chỉ là đấu tranh nội tâm mà còn cần cả hành động mạnh mẽ. Cuộc sống như vậy có khi nào sẽ khá hơn?   

Tôi là một bà lão sống ở làng Đông Xá, hàng xóm của gia đình chị Dậu, cái thân phận thấp cổ bé họng như chúng tôi thật khốn khổ. Nhất và vào mùa sưu thuế, liệu bạn có tận mắt chứng kiến cảnh gán vợ đợ con, mua rẻ bán đắt, vay lãi với giá cắt cổ… chỉ để đủ tiền sưu? Cảnh nào cũng có cả! Gia đình chị Dậu cũng là một trong gia đình khốn cùng đến vậy.

    Tôi ở sát vách nhà chị Dậu, gia đình chị thuộc "nhất nhì trong hạng cùng đinh" của làng quê nghèo này. Vì vừa phải lo hai cái tang, anh Dậu lại ốm yếu nên mấy hôm nay chị phải chạy vạy ngược xuôi để có đủ tiền nộp suất sưu cho chồng. Anh Dậu đang ốm cũng bị bọn tay sai xông đến đánh trói, lôi ra đình cùm kẹp. Chị không làm cách nào khác đành phải rứt ruột đem cái Tí, đứa con gái đầu lòng 7 tuổi, bán cho lão Nghị Quế bên thôn Đoài. Ngờ đâu chị lại còn buộc phải nộp cả suất sưu của người em chồng đã chết từ năm ngoái ! Thật là cùng đường. Giữa đình làng, tiếng kêu uất ức của chị vang lên thảm thiết.

    Hôm trước anh Dậu chết đi sống lại bị bọn chức sắc vác trả về nhà. Người xanh như tàu lá. Cả xóm chúng tôi phải xúm vào cứu anh mới tỉnh lại, thương tình cả nhà chịu đói từ hôm qua, tôi đem cho bát gạo để chị nấu cháo ăn tạm.

    Mới sáng sớm tiếng mõ, tiếng tù và inh ỏi, tiếng chó sủa vang các xóm. Lo lắng rằng anh Dậu còn chưa khỏi, tôi vội chạy sang giục bảo anh đi trốn. Vừa sang thì chị Dậu đang quạt cháo cho bớt nóng. Tôi hỏi: "Bác trai đã khá rồi chứ?"

- "Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường." - chị Dậu đáp.

    Tôi bèn khuyên bảo anh nhanh đi đâu trốn thì trốn, chứ nằm đấy bọn cai lệ với người nhà lí tưởng lại qua thúc sưu, họ đánh cho thì khổ. Chị cũng dạ vâng, nhưng muốn cho anh Dậu ăn một chút cháo cho tỉnh người rồi tính. Tôi nghĩ kể cũng phải, người ốm bụng đói thì chịu sao nổi? Tôi vừa lo lắng vừa quay về nhà.

    Vừa mở cửa nhà, đã nghe tiếng chân rình rịch đằng sau thì tôi lại vội chạy ra xem thì thấy bọn tay sai sầm sập chạy vào nhà chị Dậu. Trông bọn chúng mới dữ tợn làm sao? Tôi thấy anh Dậu hoảng sợ lăn đùng ra phản, chắc anh còn chưa húp được miếng cháo thì chúng đến, chị Dậu thì cuống quít van xin nhẫn nhịn van xin nhưng chúng nào có tình người, tên cai lệ vừa quát tháo vừa bịch vào ngực chị rồi sấn đến để trói anh Dậu. Có lẽ không thể chịu được, chị Dậu bèn liều mạng cự lại:

- "Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!"

    Chị này cứng cỏi thật đấy! Mà đó là cái lẽ đương nhiên ở đời ai cũng phải biết: Ốm tha già thải. Thế mà tên cai lệ bất nhân kia chẳng thèm biết đến, hắn đánh "bốp vào mặt chị" rồi nhảy phắt đến bên anh Dậu. Đúng là tức nước thì phải vỡ bờ, chị nghiến hàm răng gằn lên:

- "Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!"

    Có lẽ bằng với sức mạnh của tình yêu thương và lòng căm thù ngùn ngụt. Chị Dậu đã quật ngã tên cai lệ. Hắn ta lẻo khoẻo nghiện ngập nên chỉ cần chị Dậu xô cho một cái đã ngã nhào ra thềm. Vậy mà hắn ta vẫn nham nhảm thét trói vợ chồng kẻ thiếu sưu. Đến chết vẫn giữ nguyên bản chất!

    Tên người nhà lí trưởng còn có gậy trong tay giơ lên trực vụt chị Dậu nhanh như cắt chị tóm được hai bên giằng co du đẩy nhau. Cuộc chiến này không kết thúc chóng vánh như khi chị đánh tên cai lệ. Nhưng cuối cùng chị Dậu cũng túm tóc lẳng cho người nhà lí tưởng một cái ngã nhào ra thềm. Cái cảm giác lúc ấy mới sung sướng làm sao! Cái ác đã bị trừng trị. Nhưng vào đó, tôi càng lo cho chị Dậu hơn. Đánh người nhà nước sẽ bị chúng khép vào tội tù đày thì thật khốn khổ. Anh Dậu can ngăn vợ. Nhưng chị Dậu rất dắn dỏi mạnh mẽ cương quyết:

- "Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được...."

    Thật vậy, Người nông dân chúng tôi bị dồn vào mức đường cùng chỉ có con người duy nhất là tự mình đứng lên đấu tranh giải phóng cuộc đời của chúng tôi. Tôi chỉ mong rằng, một xã hội mới sẽ tới, còn xã hội thối nát này sớm bị xóa bỏ thì tốt rồi!