Với một tinh thần nhân đạo vô cùng sâu sắc, văn học hiện thực nước nhà đã vạch trần bộ mặt lạnh lùng, tàn bạo của xã hội thực dân phong kiến trước CM t8 1945 khiến người dân rơi vào thế một cổ hai tròng.

Qua "Lão Hạc", Nam Cao đã thể hiện một cách chân thực, cảm động số phận đau thương của người nông dân trong xã hội cũ và phẩm chất cao quý của họ. Cụ Hạc tuy là một người nông dân nghèo khổ như bao người nông dân lúc bấy giờ: bị hành hạ, dày vò bởi cái đói, bệnh tật, thiên tai. Nhưng lão cũng có hoàn cảnh riêng vô cùng bi kịch: vợ mất, cái nghèo khiến lão bó tay trước hạnh phúc của con trai "Lão thương con lắm. Nhưng biết làm sao được?", rồi cái nghèo ấy cũng cướp luôn cả con lão "Giờ nó là người của người ta rồi, chứ đâu có còn là con tôi?".

Ngô Tất Tố cũng đã vạch trần bộ mặt tàn ác, bất nhân của xã hội thực dân phong kiến đương thời đây người dân vào bước đường cùng không lối thoát trong đoạn trích "Tức nước vỡ bờ". Điều đó được thể hiện qua chế độ sưu thuế khắc nghiệt, coi người dân như cỏ rác mạng người quý giá như vậy nhưng trước cm t8 chỉ được tính bằng thuế thân! Gia đình chị Dậu thuộc diện "Nhất nhì trong hạng cùng đinh", chị vừa phải nộp cả suất sưu cho người em chồng đã chết, vừa phải cáng đáng vai trò trụ cột gia đình. Hình ảnh tên cái lệ được diễn tả bằng hàng loạt các động từ mạnh "sầm sập tiến vào", "thét bằng giòng khàn khàn", " trơn ngược mắt" cùng lời lẻ của một kẻ bề trên hống hách, ngang ngược "Mày định nói cho cha mày nghe đấy à?". Tuy chỉ qua một nhân vật thôi nhưng người đọc cũng có thể cảm nhận thấu tâm can nhưng gì tàn bạo, dã man, táng tận lương tâm, lạnh lùng nhất của nhà nước thực dân phong kiến đương thời.

Nhưng cũng ở chính những nơi tăm tối nhất con người ta mới có thể thấy được ánh hào quang của tâm hồn người. Tấm lòng tự trọng cao cả, tình phụ tử thiêng liêng đã hóa thành nhân các làm người của lão Hạc, vẻ đẹp tâm hồn cao cả, đưc hi sinh của người vợ, tình cảm gia đình của chị Dậu động thời chứng minh cho chân lý "Ở đâu có áp bức ở đó có đấu tranh".