Nguyễn Trãi là một trong những nhân vật lịch sử được nhiều người biết đến. Ông vừa là một vị quan trung thành, yêu nước thương dân, luôn sống liêm khiết, trong sạch và yêu thiên nhiên vô cùng, vừa là một nhà thơ nổi tiếng với nhiều tác phẩm giàu giá trị. Mỗi một tác phẩm đều thể hiện một nỗi niềm riêng của ông. Trong đó, bài thơ “Cảnh ngày hè” với những cảnh sắc thiên nhiên sống động đã ẩn chứa bao tâm tư, tình cảm của Nguyễn Trãi đối với thiên nhiên, với con người và đất nước.

Bởi quá yêu thiên nhiên, nên ông đã để hồn mình hòa nhập vào vạn vật xung quanh một cách trọn vẹn:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường,

Hòe lục đùn đùn tán rợp giương.

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.”

Hòe lục, thạch lựu và hồng liên trì chỉ là những loài cây hết sức bình thường, nhưng khi hiện hữu dưới ngòi bút của nhà thơ, tất cả đã tạo nên một khung cảnh hết sức sống động và tràn trề nhựa sống: Hòe lục đùn đùn, thạch lựu phun, Hồng liên trì tiễn. Những động từ mà tác giả đã dùng đều thể hiện một sức sống đang tuôn trào mạnh mẽ, như có một lực gì đó đang thúc đẩy ngay bên trong thân cây, khiến chúng phải bung ra khỏi cành cây, nở rộ trước đất trời mùa hạ. Cây cối sinh sôi nảy nở theo quy luật tự nhiên của chúng, nhưng ở đây, lòng yêu thiên nhiên tha thiết của nhà thơ giống như một loại chất kích thích mạnh mẹ khiến cây cối trỗi dậy, vươn mình tỏa sắc hương. Xuân Diệu cũng từng yêu thiên nhiên đến mức cuồng si, mãnh liệt:

“Của ong bướm này đây tuần trăng mật;

Này đây hoa của đồng nội xanh rì;

Này đây lá của cành tơ phơ phất;

Của yến anh này đây khúc tình si ”

(Vội vàng – Xuân Diệu)

Cả hai nhà thơ đều hòa mình vào thiên nhiên, biến hóa thiên nhiên với những động từ, tính từ mạnh khiến cảnh vật hiện lên giống như một mâm cỗ cao sang, thịnh vượng với những món ăn nóng hổi đang chờ người thưởng thức. Và nếu như Xuân Diệu muốn ngấu nghiến cảnh sắc của mùa xuân, thì ở đây Nguyễn Trãi lại hào hứng tận hưởng những “món ngon” của mùa hè.

Không những thế, Nguyễn Trãi còn có tấm lòng yêu thương con người rất chân thành và giản dị qua những vần thơ tiếp theo:

“Lao xao chợ cá làng ngủ phủ

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương

Dẽ có ngu cầm đàn một tiếng

Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Bên cạnh cảnh sắc thiên nhiên đang tràn trề sức sống, một cảnh tượng khác về con người nơi đây cũng đang tấp nập nhộn nhịp. Hai từ “lao xao” cũng đủ để nói lên sự huyên náo của “chợ cá làng ngư phủ” – một ngôi làng sống bằng nghề đánh bắt cá. Phiên chợ mua bán trao đổi cá thật sống động dưới ngòi bút của nhà thơ. Cộng thêm tiếng ve kêu “dắng dỏi” càng làm cho không gian thêm nhộn nhịp và đậm chất mùa hè. Trong khung cảnh ấy, lại khiến cho lòng người chất chứa bao cảm xúc. Nhất là đối với một người giàu lòng yêu thiên nhiên, yêu con người như Nguyễn Trãi. Thế nên, ông đã nhắc đến câu chuyện thần thoại của Trung Quốc về “Ngu cầm”. Thần thoại ấy kể rằng hai triều vua Đường Nghiêu và Ngu Thuấn là hai triều đại lí tưởng, xã hội thanh bình, nhân dân hạnh phúc. Riêng vua Ngu Thuấn có khúc hát Nam phong, trong đó có câu: Nam phong chi thì hề khả dĩ phụ ngô dân chi tài hề (Gió nam thuận thì có thể làm cho dân ta thêm nhiều của).Ngu cầm là đàn của vua Ngu Thuấn. Ý cả câu: Hãy để cho ta có đàn của vua Thuấn để đàn một khúc Nam phong. Như vậy, trong lòng Nguyễn Trãi vẫn luôn ấp ủ một nỗi niềm, một ước mong rằng đất nước được thái bình, nhân dân được no đủ, hạnh phúc. Ước mơ ấy cũng là điều mong mỏi của rất nhiều bậc chí nhân quân tử, của những vị quan thanh liêm giống như Nguyễn Trãi. Và đương nhiên, nhân dân cũng luôn mong có một cuộc sống bình yên, ấm cúng. Chỉ tiếc rằng, vì quá nhân hậu và trong sạch, Nguyễn Trãi đã bị kẻ xấu hãm hại, khiến ông phải sống một cuộc sống eo le, khổ cực và rồi chết cũng oan ức, tội nghiệp.

Nhưng dù thế nào đi nữa, sử sách vẫn luôn lưu giữ hình ảnh và cuộc đời của Nguyễn Trãi – một vị quan thanh liêm, vừa yêu thiên nhiên, vừa yêu nước, thương dân, một nhà thơ lớn giàu tư tưởng nhân nghĩa, luôn hướng lòng mình đến nhân dân.

Bài thơ “Cảnh ngày hè” chỉ là một trong số rất nhiều tác phẩm khác thể hiện nhân cách và tấm lòng cao đẹp của Nguyễn Trãi. Trong bài thơ, ông không những dùng hết những giác quan của mình để cảm nhận về thiên nhiên mà còn thể hiện cả tâm tư, tình cảm của bản thân với dân, với nước. Ông mãi mãi là một điểm sáng của dân tộc Việt Nam, và là một nhà thơ lớn của văn học nước nhà.

Em tham khảo dàn ý chi tiết sau nhé:

Mở bài

- Nguyễn Trãi là một bậc anh hùng, một nhà văn hóa lớn.

- Bài thơ Cảnh ngày hè (Bảo kính cảnh giới - bài 43) phản ánh vẻ đẹp độc đáo của bức tranh ngày hè và tâm hồn yêu thiên nhiên, đất nước, con người của nhà thơ.

Thân bài

Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống

- Miêu tả cảnh ngày hè, tác giả đã sử dụng các động từ: đùn đùn, giương, phun.

     + Từ đùn đùn gợi tả sắc xanh thẫm của tán hoè lớp lớp, liên tiếp tuôn ra

     + Giương rộng ra

     + Từ phun gợi sự nổi bật, bắt mắt của màu đỏ hoa lựu.

     => Cảnh vật được miêu tả với sức sống mãnh liệt. Như có một cái gì đó thôi thúc bên trong, sức sống như ứa căng, tràn đầy khiến cho màu xanh của lá hòe đùn đùn lên và tán giương lên che rợp, khiến cho cây lựu ở hiên nhà phun ra màu đỏ. Thiên nhiên hiện lên sống động vô cùng.

- Trong bài thơ có các màu sắc: màu xanh của cây hoa hòe, màu đỏ của hoa lựa, hoa sen (có cả mùi thơm của hương sen), tất cả đều dưới ánh nắng chiều màu vàng (lầu tịch dương).

- Bài thơ còn có các âm thanh như tiếng “lao xao” của “chợ cá làng ngư phủ”, tiếng rên rỉ (từ cổ - dắng dỏi) của ve sầu nghe như tiếng đàn (cầm ve) từ trên lầu dưới ánh nắng chiều.

=> Bức tranh mùa hè còn có sự hài hòa giữa cảnh vật và con người. Tuy ít nói tới con người nhưng ta vẫn thấy dấu vết, hình bóng con người rất gần gũi: những cây hòe, cây lựu, hồ sen... không phải là những thực vật hoang dã mà có sự tham gia chăm sóc của bàn tay con người. Cho nên, bên cạnh các hình ảnh thiên nhiên ấy còn thấy có cái hiên nhà (Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ), cái ao (trì) (Hồng liên trì đã tiễn mùi hương), và cả ngôi lầu (Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương). Đặc biệt, có rất nhiều âm thanh tiếng người được nghe từ xa (Lao xao chợ cá làng ngư phủ)...

=> Các hình ảnh, màu sắc, âm thanh, mùi vị, hài hòa giữa con người với cảnh vật. Đó đều là những vẻ đẹp bình dị, gần gũi, thân thuộc của quê hương, đất nước con người Việt Nam.

Vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ

- Nhà thơ tập trung những giác quan: thị giác, thính giác, khứu giác và cả cảm giác nữa để quan sát cảnh thiên nhiên.

- Thiên nhiên ngày hè hiện lên với những đặc trưng cụ thể bởi những cảm nhận tinh tế: màu xanh của lá cây, màu đỏ của hoa lựu và hương thơm của hoa sen. Mùa hè có tiếng ve kêu...

- Thiên nhiên càng hiện lên cụ thể bao nhiêu, càng đẹp bao nhiêu thì chứng tỏ tâm hồn nhà thơ càng đẹp bấy nhiêu. Một tâm hồn đẹp đẽ nhất định phải xuất phát từ thế giới quan lành mạnh. Bao trùm lên từ tấm lòng yêu nước, yêu đời của Ức Trai.

- Hai câu kết diễn tả khát vọng, mong mỏi da diết của Nguyễn Trãi về cuộc sống thanh bình, hạnh phúc của nhân dân. Nhà thơ mong mỏi có khúc đàn Nam Phong của vua Thuấn. Mỗi khi khúc đàn ấy gảy lên thì mưa thuận gió hòa, nhân dân làm ăn sung sướng no đủ.

     + Lấy chuyện xưa để nói hiện tại, cho thấy tấm lòng yêu nước, thương dân của Nguyễn Trãi. Đó là tấm lòng yêu nước thương dân đến trọn đời.

     + Đồng thời câu thơ cũng có nghĩa: Nếu có đàn Ngu (đàn của vua Nghiêu) sẽ gảy lên một khúc nhạc - ca ngợi cuộc sông thái bình, nhân dân giàu đủ khắp bốn phương. Đây là lòi ngợi ca sự hưng thịnh của triều đại, nhưng đồng thời cũng là lời nhắc nhở các bậc quân vương luôn quan tâm đến nhân dân.

     + Nhà thơ thể hiện niềm vui, sự ngợi ca, nhưng đồng thòi cũng là niềm mong ước cho đất nước thái bình, lời khuyên các vị vua noi gương Nghiêu, Thuấn “rủ lòng thương yêu và chầm sóc muôn dân, khiến cho chỗ thôn cùng xóm vắng không có tiếng hờn giận oán cừu” (lời trong một bản tấu của Nguyễn Trãi). Đó cũng chính là tư tưởng “lấy dân làm gốc của ông: “Làm lật thuyền mới biết sức dân như nước”. Tư tưởng đó bắt nguồn từ lời dạy của Khổng Tử: “Dân vi bản, xã tắc vi quy, quân vi khinh (Dân là gốc, xã tắc là quý, vua là nhẹ).

     + Âm điệu của bài thơ có sự thay đổi: câu kết chỉ có 6 chữ (lục ngôn), khác với những bài kết thúc bằng câu thất ngôn. Câu lục ngôn làm cho âm điệu đang 7 chữ dồn lại trong 6 chữ.

     + Tác dụng của việc kết thúc bằng câu thơ lục ngôn: cảm xúc được dồn nén, nhưng dư âm của nó lại mở ra. Bài thơ hết những âm hưởng chưa hết, đó là nhờ cách kết thúc bằng câu thơ sáu chữ trong một bài thơ thất ngôn.

Kết bài

Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật:

+ Tâm hồn Nguyễn Trãi chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước, đặc biệt là tấm lòng ái nước, thương dân của ông.

+ Đồng thời, bài thơ còn để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng bạn đọc bởi ngôn ngữ, hình ảnh thơ giản dị, độc đáo và cách kết thúc bài thơ với câu thơ lục ngôn tạo nên sự dồn nén cảm xúc cho toàn bài.