Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ kể từ khi phát xít Đức tấn công Ba Lan ngày 1-9-1939. Chỉ trong vòng một năm rưỡi sau đó, phát xít Đức đã thôn tính và đặt ách thống trị trên phần lớn các nước châu Âu tư bản. Tháng 6-1940 nước Pháp, một cường quốc thực dân châu Âu bị Đức chiếm đóng.

Ở Phương Đông, phát xít Nhật nổi lên trở thành một thành viên quan trọng của trục phát xít1. Mục tiêu của Nhật là nhanh chóng cướp lấy những thuộc địa và nửa thuộc địa rộng lớn của các nước đế quốc như: Trung Quốc, Đông Dương và các nước Đông Nam châu Á. Tháng 9-1940 đế quốc Pháp cam chịu đầu hàng, để quân Nhật chiếm Đông Dương.

Hai tên đế quốc phát xít Pháp - Nhật, kẻ thù của dân tộc ta, tuy có mâu thuẫn nhau sâu sắc nhưng trước mắt chúng tạm nhân nhượng để mưu tính ý đồ riêng. Phát xít Nhật lợi dụng Pháp "làm con chó giữ nhà", sau đó có dịp sẽ hất cẳng Pháp, chiếm trọn Đông Dương. Còn Pháp thì coi việc "đóng góp" vào cuộc chiến tranh của Nhật như cái giá để cho Pháp còn chỗ bấu víu vào Đông Dương.

Ngày 9-2-1941, Pháp, Nhật ký kết hiệp ước gọi là "Phòng thủ chung", thống nhất với nhau trong việc đàn áp phong trào cách mạng, tiêu diệt Đảng Cộng sản và vơ vét bóc lột nhân dân Việt Nam. Các tổ chức dân chủ và những quyền lợi dân chủ mà quần chúng giành được trong những năm 1936-1939 bị thủ tiêu, báo chí tiến bộ bị đóng cửa, nhiều lãnh tụ của Đảng và những người cộng sản bị bắt.