Xuất phát từ bối cảnh trong nước:

• Chế độ phong kiến lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng. Bộ máy chính quyền từ Trung ương đến địa phương ngày càng trở nên sâu mọt, quan lại tham ô, địa chủ cường hào đục khoét, nhũng nhiễu nhân dân...
• Kinh tế nông nghiệp, công - thương nghiệp sa sút. Tài chính cạn kiệt. Một số chủ trương, chính sách của nhà nước gây bất lợi cho sự phát triển của nền kinh tế...
• Đường lối đối ngoại sai lầm khiến cho Việt Nam ngày càng bị cô lập. Việc cấm đạo và bài xích đạo Thiên Chúa gây ra những mâu thuẫn làm rạn nứt khối đoàn kết dân tộc và tạo điều kiện cho kẻ thù bên ngoài lợi dụng...
• Đời sống nhân dân khó khăn, mâu thuẫn giữa các tầng lớp nhân dân với triều đình nhà Nguyễn ngày càng sâu sắc. Nhiều cuộc khởi nghĩa chống lại triều đình nổ ra...
• Khả năng phòng thủ đất nước bị giảm sút, quốc phòng yếu kém, ảnh hưởng trực tiếp đến việc chống lại sự xâm lược của các nước tư bản phương Tây...
• Một số quan lại thức thời (Đặng Huy Trứ, Nguyễn Lộ Trạch, Đinh Văn Điền, Nguyễn Trường Tộ) đã đưa ra những nội dung yêu cầu đổi mới đất nước...

Xuất phát từ bối cảnh của thời đại:

• Nửa sau thế kỉ XIX, chủ nghĩa tư bản phát triển mạnh mẽ, nhu cầu về thị trường, thuộc địa, nhân công ngày càng lớn. Vì vậy, các nước tư bản Âu Mĩ ráo riết thực hiện chính sách xâm lược thuộc địa ở khắp nơi trên thế giới...
• Tác động của của cuộc Duy tân Minh Trị ở Nhật Bản và cải cách Ra ma V ở Xiêm đến nước ta...

=> Trong bối cảnh đó, thực dân Pháp đang từng bước mở rộng xâm lược nước ta, đặt nước ta trước tình thế hiểm nghèo... Một yêu cầu bức thiết đặt ra cho lịch sử dân tộc lúc đó là phải tiến hành canh tân đất nước, làm cho sức dân, sức nước mạnh lên mới có thể giữ được nền độc lập.

@MRin

Nửa cuối thế kỉ XIX, chế độ phong kiến Việt Nam dưới triều Nguyễn, đặc biệt là thời Tự Đức, lâm vào cuộc khủng hoảng trầm trọng về tất cả các mặt:

- Về chính trị, là chế độ quan liêu, độc đoán, tham nhũng, làm cho nhân dân oán thán.

- Về kinh tế, suy đồi, đình đốn, bế tắc, các yếu tố tư bản chủ nghĩa mới nảy sinh trong các khu vực kinh tế, đang trên đà phát triển tự nhiên và tiến bộ, phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội hồi đó đều bị bóp nghẹt.

- Về xã hội, triều Nguyễn đã thi hành nhiều chính sách bảo thủ và phản động trên tất cả các mặt, càng làm cho mâu thuẫn xã hội thêm gay gắt, dẫn tới bùng nổ quyết liệt hàng trăm cuộc khởi nghĩa nông dân chống lại triều đình của bốn triều vua, từ Gia Long đến Tự Đức (1802-1883), nhà Nguyễn phải đối phó với 466 cuộc khởi nghĩa nông dân. Đó là chưa kể đến các toán giặc cướp ở vùng biên giới phía Bắc.

Tư bản Pháp nhòm ngó, gõ cửa và lăm le nổ súng xâm lược nước ta khi chế độ phong kiến đang lún sâu vào giai đoạn khủng hoảng trầm trọng.

Đứng trước những khó khăn về kinh tế ngày càng gay gắt, sự rối loạn về chính trị và nguy cơ mất nước đang đến gần, những người Việt Nam có tri thức và tâm huyết cứu nước đã mạnh dạn đưa ra những tư tưởng canh tân đất nước trên tất cả các mặt: nội trị, ngoại giao, kinh tế cũng như văn hóa xã hội; nhằm tạo ra thực lực phục vụ công cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc. Họ là một số quan lại và sĩ phu tiến bộ thức thời – những người đã được tiếp xúc với nền văn minh phương Tây như: Nguyễn Trường Tộ, Phạm Phú Thứ, Đặng Huy Trứ, Nguyễn Lộ Trạch…

Lối thoát mà các nhà cải cách ở Việt Nam đề xướng là học tập, mô phỏng những cách thức tổ chức xã hội tiến bộ của thế giới văn minh bên ngoài, đặc biệt là học theo các nước phương Tây. Biện pháp thực hiện cải cách là đưa ra những bản điều trần, thuyết phục bộ máy chính quyền trung ương triều Nguyễn chấp nhận triển khai và thực hiện các đề xuất của họ.

Tư tưởng canh tân xuất hiện ở nửa cuối thế kỉ XIX như là một con đường, một phương sách cứu nước mới. Do đó, tìm hiểu tư tưởng canh tân thời kỳ này cũng chính là tìm hiểu một chủ trương cứu nước mới lúc bấy giờ.