3. Là những khuynh hướng,tính chất,đặc điểm..mà trong quá trình vận động,phát triển của sự vật và hiện tượng,chúng phát triển theo chiều hướng trái ngược nhau.

VD: sản xuất - tiêu dùng
(sản xuất ra sản phẩm - tiêu dùng triệt tiêu sản phẩm)
4. Là 2 mặt đối lập liên hệ gắn bó với nhau,làm tiền đề tồn tại cho nhau.

VD: đồng hóa - dị hóa (ở sinh vật) 

Nếu chỉ có 1 quá trình -> sinh vật sẽ chết

-Nhân tố tạo thành mâu thuẫn biện chứng là mặt đối lập.Khái niệm mặt đối lập dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những khuynh hướng vận động trái ngược nhau nhưng là điều kiện, tiền đề tồn tại của nhau.

Ví dụ như trong hoạt động kinh tế thì sản xuất và tiêu dùng phát triển theo những chiều hướng trái ngược với nhau. Sản xuất chính là việc tạo ra của cải vật chất, sản phẩm để có thể đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng. Còn tiêu dùng là mục đích cuối cùng của việc sản xuất, tất cả những sản phẩm được sản xuất ra đều cần có người tiêu dùng.

Trong mỗi mâu thuẫn, hai mặt đối lập liên hệ gắn bó với nhau, là tiền đề tồn tại cho nhau. Triết học gọi đó là sự thống nhất giữa các mặt đối lập.