Sau hơn 10 năm phù hai triều vua nhà Lê, năm 1527, Mạc Đăng Dung lên ngôi, lập ra nhà Mạc với 65 năm kinh đô ở Thăng Long (đến năm 1592) và 85 năm sau ở Cao Bằng. Đây là một giai đoạn xảy ra nhiều biến cố trong lịch sử dân tộc. Đánh giá về nhà Mạc là một vấn đề gây nhiều tranh cãi. Trước kia, các sử gia phong kiến đã có nhiều nhận định tiêu cực về nhà Mạc, chủ yếu phê phán về chính trị, ngoại giao với những ngôn từ khá nặng nề: tiếm ngôi, ngụy triều, hèn nhát cắt đất cầu hòa với nhà Minh... Ngày nay, với cách nhìn khách quan và toàn diện hơn, các sử gia đương đại đã có thêm nhiều sử liệu, nhiều nghiên cứu, đánh giá mới về nhà Mạc. Những hạn chế và những đóng góp của nhà Mạc không chỉ về chính trị, ngoại giao mà còn trên nhiều lĩnh vực khác: kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, mỹ thuật... được nhìn nhận khách quan và toàn diện hơn, với phương pháp duy vật lịch sử và không phiến diện, giáo điều, qua đó tiến gần hơn với sự thật lịch sử.