Khi trêu chị Cốc, Dế Mèn thật hung hăng, kiêu ngạo: “Sợ gì ? Mày bảo tao sợ cái gì ? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa !”. Thậm chí, hát trêu xong, Dế Mèn vẫn tự đắc, thách thức: “Mày tức thì mày cứ tức, mày ghè đầu mày ra cho nhỏ đi, nhỏ đến đâu thì mày cũng không chui nổi vào tổ tao đâu !”. Nhưng khi chứng kiến chị Cốc đánh Choắt, Dế Mèn khiếp hãi “nằm im thin thít”. Biết chắc chị Cốc đi rồi, mới dám “mon men bò lên”. Từ hung hăng, kiêu ngạo, Dế Mèn trở nên sợ hãi, hèn nhát.Bài học đường đời đầu tiên Dế Mèn rút ra chính là sự trả giá cho những hành động ngông cuồng thiếu suy nghĩ. Bài học ấy thể hiện qua lời khuyên chân tình của Dế Choắt: “ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy”. Đó cũng là bài học cho chính con người.

Nhà văn Tô Hoài đã xây dựng hình ảnh nhân vật Dế Choăt với những nét tương phản hoàn toàn với Dế Mèn. Đầu tiên, về ngoại hình Dế Choắt có phần gầy gò, xấu xí và yếu ớt hơn Dế Mèn. Trái ngược với hình ảnh khỏe mạnh, cường tráng của Dế Mèn, thì Dế Choắt được miêu tả bằng những hình ảnh như: bẩm sinh yếu đuối, thân hình rất gầy gò và dài lêu ngêu như nghiện thuốc phiện, cánh ngắn ngủn giữa lưng, đôi càng bè bè, ăn sổi ở thì, ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Thứ hai, về tính cách của Dế Choắt thì bạn đọc có thể cảm nhận được sự hiền lành, lễ phép, điềm đạm, từng trải. Tính cách này được thể hiện qua việc Dế Choắt lúc nào cũng xưng hô với Dế Mèn là gọi anh, xưng em. Điều đáng chú ý nhất là lời trăn trối cuối cùng của Choắt với Dế Mèn là phải bỏ được thói hung hăng, bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ. Sự hy sinh của Choắt đã thay đổi con người Mèn sau này. Tóm lại, Dế Choắt là nhân vật có ngoại hình xấu xí nhưng tính cách điềm đạm, chín chắn.

* Từ ghép: hiền lành

** Phó từ chỉ mức độ: rất