Mối quan hệ biện chứng giữa tất nhiên và ngẫu nhiên

- Tất nhiên và ngẫu nhiên đều tồn tại khách quan và đều có vai trò nhất định đối với sự vận động, phát triển của sự vật, trong đó cái tất nhiên đóng vai trò quyết định, còn cái ngẫu nhiên làm cho sự biểu hiện của cái tất nhiên trở nên phong phú. Vì vậy, trong nhận thức và thực tiễn, điều quan trọng nhất, trước hết cần phải phát hiện và hành động theo cái tất nhiên. Tuy nhiên, cũng cần phải xét đến những khả năng biến đổi của các nhân tố tạo thành hoàn cảnh thực tế trong quá trình vận động của sự vật.

- Không có cái tất nhiên và ngẫu nhiên thuần tuý tách rời nhau: cái tất nhiên được biểu hiện ra trong hiện thực thông qua cái ngẫu nhiên. Trong trường hợp này có thể nói: cái tất nhiên xuyên qua vô số cái ngẫu nhiên mà biểu hiện tính tất yếu theo quy luật của nó. Bởi vậy, trong mỗi cái ngẫu nhiên đều bao hàm trong nó ít hay nhiều tính tất nhiên. Vì thế, để nhận thức cái tất nhiên nào đó, có thể thông qua việc nghiên cứu cái ngẫu nhiên.

- Tất nhiên và ngẫu nhiên không phải tồn tại vĩnh viễn ở trạng thái cũ mà thường xuyên thay đổi; cái trong quan hệ này là tất nhiên thì trong một, quan hệ khác lại có thể là ngẫu nhiên. Vì vậy, cần phải có quan điểm lịch sử, cụ thể khi phân tích xác định cái tất nhiên và cái ngẫu nhiên.

I. Khái niệm

– Tất nhiên là một phạm trù dùng để chỉ cái do những nguyên nhân cơ bản, bên trong của kết cấu vật chất quyết định và trong những điều kiện nhất định thì nó phải xảy ra như thế chứ không thể khác được .

Ví dụ:

+ Đã là con người, ai cũng phải sinh ra, lớn lên và chết đi. Điều này không thể khác được.

+ Khi quả trứng gà bị rơi từ độ cao 10 mét thì nó chắc chắn sẽ vỡ. Việc bị vỡ trong trường hợp này là tất nhiên vì nó không thể khác được.

– Ngẫu nhiên là cái không phải do bản thân kết cấu của sự vật, mà do các nguyên nhân bên ngoài, do sự ngẫu hợp của nhiều hoàn cảnh bên ngoài quyết định; do đó, nó có thể xuất hiện, có thể không xuất hiện, có thể xuất hiện như thế này, cũng có thể xuất hiện như thế khác.

Ví dụ:

+ Thời điểm anh Nguyễn Văn A sinh ra hay chết đi trong cuộc sống là hoàn toàn ngẫu nhiên. Có thể là năm 2019 hoặc 2017 hoặc 2020. Các thời điểm này có thể khác đi do những nguyên nhân bên ngoài.

+ Việc quả trứng gà bị rơi là ngẫu nhiên. Nó có thể bị rơi hoặc không.

Cái tất nhiên biểu lộ thông qua vô số cái ngẫu nhiên. Mọi cái ngẫu nhiên đều hướng đến cái tất nhiên.

II. Mối quan hệ biện chứng giữa tất nhiên và ngẫu nhiên

1. Tất nhiên và ngẫu nhiên tồn tại một cách khách quan, ở bên ngoài và độc lập với ý thức của con người.

– Dù con người có nhận thức được hay chưa, tất nhiên và ngẫu nhiên luôn tồn tại và phát huy vai trò của nó đối với sự phát triển của sự vật, hiện tượng.

– Trong quá trình phát triển của sự vật, tất nhiên và ngẫu nhiên đều có vai trò quan trọng:

+ Cái tất nhiên có tác dụng chi phối sự phát triển của sự vật.

+ Cái ngẫu nhiên có ảnh hưởng nhất định đến sự phát triển của sự vật, có thể làm cho sự phát triển đó diễn ra nhanh hoặc chậm.

Sự phát triển diễn ra nhanh hay chậm phụ thuộc rất nhiều vào cái ngẫu nhiên, kể cả những cái ngẫu nhiên rất nhỏ, ví dụ như cá tính của người lúc đầu lãnh đạo phong trào cách mạng.