Về chính trị - quân sự: Nửa đầu thế kỷ 13, nước Ðại Việt vừa bước qua cuộc chuyển giao quyền lực từ tay nhà Lý về tay nhà Trần. Trong vòng 30 năm (1258 - 1288), đế chế Mông - Nguyên đã ba lần xâm lược nước ta, với mưu đồ chiếm vị trí chiến lược của Ðại Việt để bành trướng khắp vùng Ðông - Nam Á. Tổng số quân lính mà chúng huy động lên tới hơn 130.000 người. Ngay từ lần kháng chiến thứ nhất năm 1258, theo sự chỉ huy của Thái sư Trần Thủ Ðộ, quân dân ta đã tạm thời rút khỏi Thăng Long, thực hiện kế sách "thanh dã" (vườn không nhà trống), không để cho giặc có cơ hội tiếp cận nguồn lương thực, của cải sẵn có trong kinh thành. Giặc đến Thăng Long chỉ còn thấy một tòa thành trống rỗng, với tù binh để lại chính là mấy tên sứ giả do chúng cử sang. Kế sách "thanh dã" đã bảo tồn toàn vẹn lực lượng của quân dân ta, chờ thời cơ tốt thuận lợi thì nghênh chiến giành lấy thắng lợi. Trận quyết chiến chiến lược trên sông Bạch Ðằng vào năm 1288 đã chấm dứt hoàn toàn âm mưu thôn tính Ðại Việt của đế chế Nguyên - Mông. Từ đó, nhân dân ta lại được sống trong thanh bình, vua tôi đồng lòng xây dựng đất nước.

Về kinh tế: Dưới thời Trần, nền kinh tế công thương nghiệp thành thị bắt đầu hình thành và phát triển. Là trung tâm kinh tế lớn nhất lúc bấy giờ, Thăng Long tập trung đông đảo đội ngũ thị dân tham gia buôn bán, sinh sống. Tiếp nối sự nghiệp xây dựng, củng cố đê điều đã có từ triều Lý, các vua nhà Trần đặt ra chức quan trông coi việc đắp đê gọi là "hà đê sứ". Hằng năm sau vụ mùa, triều đình lệnh cho quân sĩ đắp đê, hào, giúp đỡ nhân dân, trong đó đặc biệt chú trọng đến đê sông Hồng.

Về văn hóa - xã hội: Khoa thi Thái học sinh được tiến hành từ năm 1239, rồi theo lệ, cứ bảy năm tổ chức một lần. Ðến năm 1247, triều đình đặt danh hiệu Tam khôi cho ba người đỗ đầu là: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa. Từ năm 1253, nhà Trần chuyển nhà Thái học vốn chỉ dành cho các hoàng tử và con cháu quan lại thành Quốc học viện, thu hút những người học giỏi xuất thân từ tầng lớp bình dân.

Vua quan nhà Trần là những người có tinh thần thượng võ. Ðể đào tạo ra các tướng lĩnh vừa có khả năng chỉ huy và tham mưu, vừa có kỹ thuật chiến đấu nhanh nhạy, sắc bén, năm 1253, Vua Trần Thái Tông cho lập Giảng Võ đường. Chính từ ngôi trường võ bị này đã sản sinh ra nhiều vị tướng xuất sắc, có đóng góp lớn cho cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên.

Thời Trần, kinh thành Thăng Long tiếp tục được xây dựng và mở mang, củng cố. Năm 1243, nhà vua hạ lệnh đắp lại vòng thành giữa - Hoàng thành, đặt ra tên mới là Phượng Thành. Các cổng thành được xây dựng kiên cố theo mẫu tam quan gồm có một cổng chính giữa và hai cổng phụ ở hai bên, phía trên có lầu gác. Trong Cấm thành có các cung điện riêng biệt: cung Quan Triều (nơi ở của nhà vua), cung Thánh Từ (nơi ở của Thái Thượng hoàng sau khi truyền ngôi cho con), điện Diên Hiền (nơi nhà vua làm việc), điện Tập Hiền (nơi họp mặt các quan và danh sĩ), điện Diên Hồng (nơi đã diễn ra hội nghị họp bàn giữa nhà vua và các vị bô lão về đường lối "hòa hay chiến" khi đất nước lâm nguy)... Thành Thăng Long được quy hoạch thành hai khu vực: khu vực thành mang tính chất hành chính; khu vực thị là nơi ở của nhân dân, bố trí thành từng phường, tập trung theo ngành nghề sản xuất. Sinh hoạt văn hóa của Thăng Long tập trung vào những ngày đầu năm, ngày hội mùa. Trong triều đình, các đội ca múa, đánh vật, đá cầu được lập ra, chuyên phục vụ trong các hoạt động mang tính giải trí, vui chơi. Gần 200 năm nắm giữ quyền điều hành, quản lý đất nước, các vua triều Trần đã có nhiều đóng góp lớn đối với dân tộc, đặc biệt trong sự nghiệp bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ quốc gia. Kinh đô Thăng Long trải qua hai triều đại Lý - Trần đang ngày càng thể hiện rõ vị thế của mình trên cả hai phương diện: quân sự và hành chính, xứng đáng là trung tâm chính trị - kinh tế- văn hóa xã hội của đất nước.

Nhà Trần

là một triều đại quân chủ trong lịch sử Việt Nam. Đây là triều đại được lưu danh với những chiến công hiển hách trong lịch sử Việt Nam. Triều đại này khởi đầu khi Trần Cảnh lên ngôi vào năm 1226 sau khi được vợ là Lý Chiêu Hoàng truyền ngôi. Những năm đầu tiên, Trần Cảnh còn nhỏ tuổi, toàn bộ quyền hành của nhà Trần đều do một tông thất vai chú của Trần Cảnh là Trần Thủ Độ nắm quyền, chính Trần Thủ Độ đã âm thầm ép Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho cháu mình.

Trong giai đoạn nắm giữ quyền lực, nhà Trần vẫn đóng đô ở Thăng Long – kinh đô triều cũ, tiếp tục mở rộng và phát triển sự hưng thịnh có từ đời nhà Lý. Về chính sách chính trị, các hoàng đế nhà Trần cũng xây dựng bộ máy chính quyền hoàn thiện hơn so với nhà Lý, họ tạo nên một hệ thống đặc biệt, trong đó các Hoàng đế sẽ sớm nhường ngôi cho Thái tử mà lui về làm Thái thượng hoàng, tuy nhiên vẫn cùng vị Hoàng đế mới điều hành chính sự. Việc này được đánh giá là tích cực, khi ngôi Hoàng đế sớm có chủ, tránh được việc tranh giành ngôi vua như nhà Lý trước đó; và bản thân vị Hoàng đế sẽ tiếp xúc và làm quen việc cai trị cho đến khi trưởng thành. Các mặt kinh tế, xã hội, giáo dục và nghệ thuật cũng hoàn chỉnh hơn và cho thấy Nho giáo, Đạo giáo đã có ảnh hưởng rõ rệt tới triều đại, tạo ra cục diện Tam giáo đồng nguyên, sự cân bằng ảnh hưởng của Phật giáo – Nho giáo – Đạo giáo. Thượng hoàng Trần Nhân Tông được coi là một danh nhân văn hóa nổi tiếng, người bảo trợ Phật giáo và Đạo giáo, thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử nổi tiếng và truyền đến đời nay. Bên cạnh đó, những danh thần Đoàn Nhữ Hài, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Hiền, Nguyễn Trung Ngạn, Trương Hán Siêu, Chu Văn An, Trần Quang Triều,... là những cái tên nổi danh về tri thức, thơ văn, góp phần to lớn tạo nên thời kỳ nhà Trần hưng thịnh văn hóa.

Dưới triều Trần, lực lượng quân đội đặc biệt được chú trọng phát triển đủ sức đánh dẹp các cuộc nội loạn và đương đầu với quân đội các nước xung quanh. Lực lượng quân đội nhà Trần thiện chiến nhất là thủy binh, rồi kỵ binh, bộ binh, tượng binh... Chính sách chia thực ấp cho các thân tộc trong họ, mỗi thế lực trong dòng tộc đều có quân đội tinh nhuệ là nền tảng lớn khiến quân đội nhà Trần đánh bại được cuộc xâm phạm của quân đội Nhà Nguyên, Đế quốc Mông Cổ qua 3 lần vào năm 1258, 1285 và 1287. Nhiều tôn thất hoàng gia như Chiêu Minh Đại vương Trần Quang Khải, Chiêu Văn Đại vương Trần Nhật Duật, Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn và Nhân Huệ vương Trần Khánh Dư đều là những tướng cầm quân tài ba, có vai trò quan trọng trong chiến thắng vào năm 1285 và 1287.