Mỗi người đều có khả năng nhận thức và nhận thức ấy là điểm nhấn để định hướng, đặt mục tiêu cho chặng đường dài và tạo “cú hích” khởi đầu cho mọi tư duy và hành động trong cuộc sống. Quá trình này đòi hỏi chúng ta phải luôn tự xem xét, phân tích và kiểm tra trong suốt quá trình thực hiện hành trình cuộc sống. Ý thức về hành động của mình là bước căn bản đầu tiên để biết rõ mình là ai, đang đứng ở vị trí nào, mình cần làm gì và hướng tới những giá trị  nào.

Sự tự chủ thể hiện ở khả năng nhận thức về tư duy và hành động của chính mình, rõ biết tính chất của thiện ác và hậu quả cũng như ảnh hưởng của những hành động này tác động đến bản thân, những người liên quan và môi trường xung quanh như thế nào để xác định những gì nên làm và không nên làm. Nhận thức cần được đặt trên cơ sở thẩm định của mình về hành động của thân, lời nói của miệng, suy nghĩ của ý và phải phù hợp với ý kiến của người có khả năng và thẩm quyền trong lãnh vực này, trong kinh thường gọi là “người trí”; đồng thời, nhận thức này cần tương ưng với nguyên lý duyên sinh nhân quả vận hành khách quan chi phối vũ trụ. Đức Phật khuyên chúng ta chỉ nên tin tưởng và thực hành những điều hội đủ cả ba tiêu chí trên, nghĩa là tôn trọng khả năng nhận định của mình, tôn trọng nhận định của người trí và tôn trọng nguyên lý duyên sinh nhân quả. Điều này được ghi lại trong bài pháp Đức Phật giảng cho người Kalama (Tăng chi bộ kinh, chương III, phẩm VII, kinh số 65).

Trong khi tiến hành một việc gì, Đức Phật dạy chúng ta cần quán chiếu để nhận thức đúng theo ba tiêu chí trên ngay ở giai đoạn chuẩn bị, giai đoạn đang tiến hành và sau khi hoàn thành công việc. Nếu việc ấy có lợi cho mình, có lợi cho người, có lợi trong hiện tại và lợi ở tương lai thì mới nên tiến hành (Kinh Giáo giới La Hầu La, Trung bộ kinh số 61). Khi tiến hành một việc gì, chúng ta nên chú tâm quán xét từng hành vi cử chỉ của mình, - kiểm chứng tính chất và động cơ để có định hướng tốt đẹp trước khi tập trung năng lượng vào thực hiện. Trong lúc đang làm, chúng ta lại tiếp tục quán xét để giữ cho định hướng ban đầu không bị chệch đi. Sau khi thực hành, nhìn lại thành quả, chúng ta đánh giá lần nữa để xem có cần rút kinh nghiệm thực tế gì từ việc làm này hay không. Sự tỉ mỉ và thận trọng từng chút như vậy đảm bảo cho chúng ta nhận thức rõ ràng tâm ý của mình trong mọi lúc, mọi nơi. Khi thật sự kiểm soát được bản thân, chúng ta dần tự chủ và điều khiển tâm mình vào những việc có lợi ích, hợp lý và dần bỏ đi những thói quen không tốt, không phù hợp.

Cuộc sống của bạn có trải đầy hoa hồng hay không là do chính bạn làm chủ và quyết định. Đó chính là yếu tố quan trọng nhất và nếu không làm chủ được nó, đồng nghĩa với việc bạn sẽ chẳng bao giờ làm được việc gì và đừng bao giờ mơ tới thành công, danh vọng. Ai ai sinh ra đều mang trong mình một sứ mệnh, đó là phải sống và học tập sao cho tự mình có thể điều khiển được cuộc sống của bản thân. Như khi chúng ta cất tiếng khóc chào đời, được bao bọc trong bàn tay của gia đình một thời gian, rồi không lâu sau, chúng ta sẽ trưởng thành. Khi ấy, chúng ta không thể cứ mãi "ăn bám" ba mẹ mà phải ra ngoài đời, làm việc để kiếm sống. Từ đó, bạn sẽ phải học cách và tự tay điều khiển chính cuộc sống của mình. Không ai có thể giúp bạn tiêu khiển cuộc sống, cha mẹ chỉ có thể giúp bạn một thời gian nhất định chứ không bao giờ là mãi mãi được. Chính bởi vậy mà chúng ta mới phải mất rất nhiều thời gian để học tập và tích lũy kinh nghiệm của nhân loại. Nếu không học hay trải nghiệm, bạn sẽ không có đủ kĩ năng để điều khiển, làm chủ được cuộc sống của bản thân. Từ không làm chủ dẫn đến việc bạn sẽ bị chính cuộc sống tiêu khiển. Thậm chí, bạn còn bị lạc lõng bơ vơ giữa dòng đời hối hả, tấp nập, không ngừng đòi hỏi con người phải thay đổi qua từng giờ, từng ngày. Thật vậy, hãy làm chủ được chính cuộc sống của bản thân mình bằng nhiều cách khác nhau như không ngừng học hỏi, tích lũy kĩ năng, kĩ xảo, kiến thức.