"Mừng Tết đến, vạn lộc đến nhà nhà. Cánh mai vàng, cành đào hồng thắm tươi. Chúc cụ già được sống lâu, sống thọ. Cùng con cháu sang năm lại đón Tết sang ...". Năm hết tết đến, trăm hoa đua nở, cúc vàng, quất đỏ rực rỡ khắp muôn nẻo đường đất nước, hoa đào tô hồng cái lạnh của phương Bắc, hoa mai lại tô vàng nắng cả phương Nam. Mỗi miền một thú thưởng hoa nhưng có lẽ đối với một người con miền Nam như tôi, thì nhắc đến Tết chính là nhắc đến cành mai vàng đang hé nở trước sân nhà.

Mai vàng có nguồn gốc từ Trung Quốc, thuộc vào hàng những loài cây cảnh rất được quý trọng. Tên khoa học của mai vàng là Ochna integerrima thuộc học Mai (Ochnaceae). Tên phổ biến là mai vàng ngoài ra còn có các tên gọi khác như hoàng mai, huỳnh mai hay lão mai. Ở Việt Nam, mai vàng chủ yếu mọc hoang nhiều ở dọc dãy Trường Sơn, các tỉnh từ Đà Nẵng đến Khánh Hòa, và vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long, xuất hiện ít hơn ở vùng Tây Nguyên, cùng một số các tỉnh miền núi phía Bắc. Mai vàng cũng có nhiều giống khác nhau, ở mỗi một khu vực với địa hình, khí hậu khác nhau lại có một loại mai riêng, nhưng đặc trưng nhất vẫn là màu hoa vàng tươi.

Mai vàng là loài cây có nhiều ý nghĩa lớn, đối với người Trung Quốc đặc biệt là các bậc trí thức Nho thời xưa lại càng thêm nặng tình với loài cây này. Trong quan niệm của họ, mai vàng chính là một trong bốn loài cây được mệnh danh là tứ quân tử, mỗi loại cây mang một đức tính mà người quân tử cần phải có, ví như tùng kiên cường, cứng cáp, trúc thì ngay thẳng, chính trực, cúc tuy kham khổ, giản dị nhưng vẫn luôn tươi đẹp, riêng mai mang trong mình nét thanh cao, tấm lòng trong sạch của người quân tử, không bao giờ khuất phục trước cường quyền. Chính vì những ngụ ý tốt đẹp, đáng quý như thế nên mai đã trở thành một trong những đề tài tạo cảm hứng bất tận cho nhiều văn nhân thi sĩ, ví như Cao Bá Quát từng ước được lên núi trồng mai trong bài thơ bất hủ Tài Mai, hay Hồ Chủ tịch trong Thướng Sơn cũng nhắc đến mai một cách đầy xúc động "Hai mươi tư tháng sáu/Lên ngọn núi này chơi/ Ngẩng đầu mặt trời đỏ/ Bên suối một nhành mai". Ở Việt Nam ngoài việc đón nhận những ảnh hưởng về ý nghĩa Tứ Quân tử của Trung Quốc, thì mai vàng còn mang ý nghĩa tượng trưng cho sự phú quý, thịnh vượng. Với màu vàng sáng của hoa mai, trưng trước nhà ngày tết luôn đem đến cho con người cảm giác vui mừng, hân hoan, cũng có lẽ vì vậy mà mai đã trở thành loài cây đặc trưng ngày tết của người dân Việt.

Mai có khả năng chịu đựng các điều kiện khắc nghiệt như giá rét, đặc biệt loài này rất ưa thích khí hậu nhiệt đới, nên sinh trưởng và phát triển khá mạnh mẽ nếu được chăm sóc tốt. Đây là loại cây thân gỗ, có tuổi thọ cao tới hàng trăm tuổi, thậm chí có trường hợp đã từng ghi nhận những gốc mai 700-800 tuổi sinh trưởng ở vùng núi Yên Tử. Bài viết này đề cập đến loài mai vàng, mỗi năm chỉ nở hoa một lần vào cuối tháng chạp đầu tháng giêng. Thân cây xù xì, ít khi mọc thẳng mà thường phân thành nhiều nhánh tỏa sang hai bên thành các tán, thân cây mọc chậm, một gốc mai vài ba năm tuổi có khi chưa cao tới 1 mét. Mai vàng không quá xum xuê nhiều lá, ngược lại nó mang phẩm chất của người quân tử, đơn giản, gọn gàng và thanh tao, lá mai khá cứng, có màu xanh thẫm. Cuối năm khi không khí dần trở lạnh, lá mai rụng xuống một lượt, để trơ lại những cành khẳng khiu vươn ra trong gió, tầm 15 - 20 ngày sau thấy ở những cành ấy nhú ra những bụp nâu bằng đầu tăm, rồi chúng lớn dần cởi bỏ lớp áo nâu mỏng, để lộ ra những lá non mơn mởn, cùng với những nụ hoa mỡ màng xanh óng ả, mai lại tràn trề sức sống. Độ dăm ngày nữa thì hoa mai nở, thường đó là những ngày cuối năm, mai vàng có năm cánh mỏng manh, cánh mai khum tròn, màu vàng tươi, bên trong là nhị hoa vàng sẫm quây quanh nhụy hoa nằm chính giữa. Mai khá nhanh tàn, độ hai ngày là những cánh mai đã rụng lả tả đầy sân, để gió cuốn đi phiêu lãng, và mai cũng chẳng có một hương thơm rõ ràng, dường như chỉ thoang thoảng nơi chóp mũi, người không thật tinh ý có lẽ cả đời chẳng bao giờ biết hương hoa mai. Hoa tàn hết, quả mai xanh nõn hiện ra, lớn dần rồi rụng xuống gốc, vài tháng sau, nơi ấy đã mọc chi chít những cây con có độ vài cặp lá.

Công dụng chủ yếu của hoa mai là trưng làm cây cảnh, trang trí trong dịp tết đến xuân về, tăng thêm khí sắc mùa xuân tới. Ngoài ra trong Đông y người ta còn dùng hoa mai để làm vị thuốc giải thử, hóa đàm, sinh tân dịch, chữa các chứng nhiệt, sốt cao, đau đầu, chóng mặt cao huyết áp, đau tức ngực,...

Mai là một loài hoa đẹp và quý lại mang nhiều ý nghĩ tượng trưng tốt đẹp, đặc biệt là phẩm chất thanh cao, giản dị, chịu được những khắc nghiệt của thời tiết, điều ấy khiến tôi càng thêm trân quý loài hoa này. Bản thân tôi mỗi lần nhìn cây mai trước ngõ cũng đều mong muốn mai sau mình giống như cây mai ấy, mang trong mình những phẩm chất cao quý, có một tâm hồn thanh tao, tinh khiết.

Mỗi năm qua đi, chúng ta lại có dịp cùng nhau được thưởng thức bốn mùa trong năm. Mùa nào cũng đẹp, mùa nào cũng mang trong mình những ý nghĩa và sắc thái riêng. Mùa xuân vạn sự như được bắt đầu, mọi thứ biến mình khôn ảo. mùa hạ tràn ngập ánh nắng mặt trời, là mùa của những khát khao, mùa của những hy vọng và được coi là mùa của tuổi trẻ. Mùa thu lại mang trong mình sự man mác buồn với lớp áo vàng cùng những cơn gió heo may lành lạnh và hương hoa sữa thơm nồng, lan tỏa trên từng góc phố. Mùa đông lại được nhớ đến với những cơn gió lạnh, như thấm vào lòng người. thế nhưng mùa đông tới, con người lại như gần với nhau hơn, yêu thương nhau hơn. Với tôi, có lẽ tôi yêu mùa xuân nhất, bởi mùa xuân đến mọi thứ như được bắt đầu, tất cả đều như thức tỉnh sau giấc ngủ say. Nhắc tới mùa xuân, chúng ta cũng nhớ tới ngay những cánh hoa đào phớt nhẹ của khi trời Hà Nội hay những đóa hoa ban trắng rực nở nơi núi rừng tây bắc và cũng là những cánh hoa mai vàng của ánh nắng phương Nam. Cây mai, có lẽ đó đã là biểu tượng không thể thiếu của những ngày Tết sum vầy và nó cũng là những dấu hiệu khi mùa xuân đã về trên đất trời phương Nam.Hoa mai được miêu tả là một loại cây dại có nguồn gốc ở trong rừng. Những cây mai thường cao tầm hai mét, thân gỗ chia làm nhiều nhành, có những lá nhỏ cỡ hai ngón tay màu xanh lục. Tán cây tròn và xòe rộng. Ở miền Nam, hoa mai thường được chia thành rất nhiều loại, thế những phổ biến nhất vẫn là hoa mai vàng, tiếp sau đó là mai tứ quý rồi đến mai trắng và mai chiếu thủy. Mai vàng là một loại cây rất dễ sống, nhưng ưa nhất là những loại đất pha cát hoặc đất bãi ven sông. Cây mai cũng có  thể mọc ở trên vườn ruộng hoặc trong những chậu cảnh để dễ vận chuyển đi khắp mọi miền tổ quốc. Đất trồng mai có độ ẩm vừa phải và không bị úng nước. Bón cây sau một tuần là từ những cành và nụ trổ ra chi chít, kết thành từng chùm có cuống rất dài. Bên cạnh mỗi chùm là những túm là non màu tím nhạt. Trước tết vài ngày, hoa mai lác đác nở. Sáng mùng một tết, cả cây mai nhưng bừng lên sắc hoa vàng, đẹp một cách lộng lẫy. Riêng Mai tứ quý nở quanh năm. Cánh hoa vàng thẫm nở giữa năm đài hoa tựa những bông năm cánh sen nhỏ xíu màu đỏ đậm. Khi cánh hoa đã rụng hết, nhụy hoa khô đi thì giữa mỗi bỗng xuất hiện những hạt nhỏ xinh xinh như hạt cườm, lúc non màu xanh, lúc già chuyển thành  màu xanh tím lóng lánh. Đứng ngắm vườn, ta thầm cảm phục sự màu niệm của tạo hóa: đã có mai vàng rực rỡ góp sắc, góp hương cho ngày tết thêm ấm áp, tứ quý cần mẫn , quanh năm góp hương sắc cho cuộc đời thêm màu tươi mới. Mai trắng còn có tên là bạch mai, lúc hoa mới nở có màu hồng nhạt, rồi cuối cùng, màu hồng nhạt ấy chuyển thành màu trắng, mùi thơm nhẹ nhàng
Để rồi, mỗi dịp tết đến xuân về, hình ảnh cây mai lại nở rộ, báo hiệu những điều an lành và hạnh phúc