Đại thi hào Nguyễn Du 1765, mất năm 1820 tên chữ là Tố Như, là một thiên tài văn học, niềm tự hào của dân tộc Việt Nam. Ông sinh ra trong một gia đình quý tộc và sống trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động. Nguyễn Du đã từng trải hơn chục năm sống gian khổ ở nhiều vùng quê khác nhau, từng chứng kiến những trái ngang của cuộc sống phong trần. Sau khi đi sứ sang Trung Quốc Nguyễn Du đã sáng tác nên kiệt tác '' Truyện Kiều '' .Truyện Kiều là một tuyệt tác của Nguyễn Du, bài thơ như tiếng khóc ai oán của người phụ nữ trong xã hội phong kiến đầy rẫy những thối nát, bất công.

Đoạn trích “Trao duyên” đã nói lên nỗi lòng đau xót của Thúy Kiều khi phải trao mối tình mặn nồng giữa nàng và Kim Trọng cho Thúy Vân, cũng là phần mở đầu cho cuộc đời đầy đau khổ của Thúy Kiều. "Trao Duyên" là một đoạn trích thể hiện bi kịch tan vỡ,dan dở tình yêu Thúy Kiều  và Kim Trọng sắc của Nguyễn Du trước số phận bất hạnh của con người cũng như khát vọng hạnh phúc của con người trong đó tiêu biểu nhất là đoạn thơ: 

“Cậy em em có chịu lời,

Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa”.

Thúy Kiều đã dùng những lời lẽ chân tình, thuần hậu để nói chuyện với Thúy Vân, dùng kính ngữ rất tế nhị. Từ “cậy” được sử dụng thật đặc sắc, là “cậy” chứ không phải “nhờ”, người được “cậy” khó lòng từ chối, kiều đã dùng những lời lẽ rất trân tình để nói với người em mình yêu quý. Thúy Kiều đã đặt hết niềm tin tưởng của mình vào Thúy Vân và Thúy Vân không thể thoái thác được và phải “chịu lời”. Kiều đã đặt Vân lên vị trí cao hơn, hạ mình xuống như để van nài, kêu xin. Kiều kính cẩn với em gái, bảo em mình ngồi lên rồi mới lạy và thưa chuyện.

Kiều đặt mình vào vị trí nhỏ bé mà van xin Vân.Không có người chị nào lại xưng hô với em mình bằng những từ ngữ tôn kính chỉ dùng với bề trên như “thưa, lạy”. Kiều muốn chuẩn bị tâm lí cho Vân để đón nhận một chuyện hệ trọng mà nàng chuẩn bị nhờ cậy em bởi nàng hiểu rằng việc mà nàng sắp nói ra đây là rất khó khăn với Vân và cũng là một việc rất tế nhị:

“Hở môi ra những thẹn thùng
Đề lòng thì phụ tấm lòng với ai”

Đây là một chuyện vô cùng tế nhị, Kiều thẹn thùng không biết phải nói ra sao với em gái mình. Nhưng nếu không nói thì Kiều sợ mình phụ lòng với người thương của mình. Nghĩ cho cùng Kiều cố gắng nói hết nỗi lòng mình với Vân để Vân hiểu và giúp đỡ mình trong chuyện tình cảm của mình và Kim Trọng.

“Giữa đường đứt gánh tương tư
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em”

“Gánh tương tư” là của chị, tình yêu sâu nặng là của chị nhưng giờ giữa đường lại “đứt gánh” còn đâu, tình cảm ngọt ngào ấy nay bỗng chốt lại tan biến như gió không còn như mơ nữa. Tơ duyên là của chị, khi đến với em nó đã là “tơ thừa”. Chị hiểu em tuổi còn trẻ có thể chưa biết đến tình yêu. Đáng lẽ em còn được hưởng bao mật ngọt của tình yêu nhưng xin em hãy xót người chị bạc mệnh này mà đáp nghĩa cùng chàng Kim. Cái băn khoăn của Kiều là băn khoăn cho Kim Trọng phải lỡ làng nhân duyên. Cái ray rứt của Kiều là ray rứt cho Thúy Vân phải “chắp mối tơ thừa” của mình. Từ “mặc” sử dụng ở đây không phải là mặc kệ em, mặc cho ra sao thì ra mà có nghĩa là Kiều muốn phó thác, giao phó trách nhiêm lại cho Thúy Vân, Vân hãy nhận mối tơ duyên này mà làm cho nó tốt lên, tin tưởng tuyệt đối vào sự cậy nhờ của mình nơi Vân.

“Kể từ khi gặp chàng Kim
Khi ngày hẹn ước khi đêm chén thề”.

Kể từ khi gặp chàng Kim , tình cảm của Kiều đã thay đổi rất nhiều, đêm ngày nhớ về người yêu với những hẹn ước, thề sống bên nhau đầy hy vọng. Câu thơ ẩn chứa những tình cảm ngọt ngào, những niềm vui nhưng cũng nghe như tiếng nấc nghẹn của Thúy Kiều, những kỉ niệm đẹp ấy sẽ kết thúc, chỉ còn lại chuỗi ngày bi thảm tiếp sau.

“Sự đâu sóng gió bất kì
Hiếu tình khôn lẽ hai bề vẹn hai”

“Sóng gió bất kì” là thứ mà bản thân không ai có thể ngờ trước được rằng là khi Kim Trọng về quê chịu tang chú, gia đình Kiều bị mắc oan, cha và em Kiều bị bắt, Kiều phải bán mình chuộc cha và em. Những biến cố xảy ra liên tục, đẩy Kiều vào chỗ bế tắc, là người chị cả, Kiều phải hi sinh bản thân mình để gia đình được đoàn tụ, êm ấm.

Chữ Hiếu là một phạm trù đạo đức trong đạo Nho, vì hiếu con người ta phải dẹp bỏ tình riêng, là một quan niệm đạo đức phổ biến của người xưa. Nàng rất thương cha mẹ, dù chữ tình có đong đầy như thế nào thì chữ hiếu vẫn cao hơn.Và Kiều cũng thế, nàng không bao giờ cho phép mình trở thành người con bất hiếu. Nàng đã chôn vùi tình cảm riêng tư để báo hiếu cho cha mẹ.

 “Nỗi riêng riêng những bàng hoàng
Dầu chong trắng đĩa lệ tràn thấm khăn”

Khi đã quyết định bán thân chuộc cha và em, Kiều lại nhớ đến Kim Trọng, nàng tự thấy mình là người phản bội, không xứng đáng với chàng, hai người đã cùng thề non hẹn biển mà nàng nỡ phản bội lại tình cảm thiết tha ấy.               

“Thề hoa chưa ráo chén vàng
Lỗi thề thôi đã phụ phàng với hoa”

Ở đời, phàm, người ta thường hi sinh tất cả mọi thứ vì tình yêu. Lời thề mới đây, giờ nàng đành phụ lòng hoa. Là người ai chẳng khát khao được gắn bó với người mình yêu. Và ở người con gái đa sầu đa cảm như Kiều thì khát vọng ấy lại càng mạnh mẽ gấp bội, vì tình yêu nàng đã từng vượt qua cả lễ giáo phong kiến khắc khe nhất để “xăm xăm băng lối vườn khuya một mình”. Vậy mà giờ Kiều lại đành lòng vứt bỏ, thật đau đớn xiết bao! Nhưng vì:                   

“Duyên hội ngộ, đức cù lao
Bên tình bên hiếu bên nào nặng hơn?”

Có lẽ chỉ có những người con gái mang trong mình trái tim bao dung như Thuý Kiều mới đủ sức mạnh để làm những việc tưởng chừng khó khăn nhất như thế!

Sợ chưa thuyết phục được em, Kiều đã dùng hết lý lẽ, sự tỉnh táo nhất của lí trí để trải lòng cùng em:             

“Ngày xuân em hãy còn dài
Xót tình máu mủ thay lời nước non”

Vân còn trẻ, dần dần rồi cũng sẽ nảy sinh tình cảm với trọng thôi, vì vậy mà hãy nghĩ đến tình chị em bao năm mà đồng ý mối duyên này cho Kiều được yên lòng, cho không còn lo nghĩ gì nữa.

“Chị dù thịt nát xương mòn
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây.”

Kiều mong muốn em gái giúp mình, dù có thịt nát xương mòn hay số phận trôi dạt về đâu cũng thấy được an ủi ấm lòng.

Ngôn ngữ đoạn thơ có sự kết hợp giữa cách nói trang trọng,văn hoa với cách nói với cách nói giản dị, nôn na của dân ginan. Sử dụng điển tích,điển cố: " keo loan" các thành ngữ "thịt nát xương mòn", làm tăng thêm tính thuyết phục cả lí lẫn tình của đoạn thơ. Xã hội phong kiến thối nát đã chia rẽ tình yêu đôi lứa, làm tan vỡ hạnh phúc gia đình, chà đạp lên số phận của người phụ nữ, những con người xinh đẹp, tài hoa.

 

“Chiếc vành với bức tờ mây,

Duyên này thì giữ vật này của chung”

Kiều trao kỉ vật tình yêu cho Vân, lòng đầy xót xa tiếc nuối, coi kỉ vật này là của chung của hai chị em. Nhưng Kiều vẫn muốn giữ lại thứ tình cảm đó cho riêng mình.

“Mai sau dù có bao giờ

Đốt lò hương ấy,so tơ phím này”

Kiều mệt mỏi buông thả vào quá khứ, nhắc em sau này hãy nhớ đến chị

Đoạn “Trao duyên” trong “Truyện Kiều” là một khúc “đoạn trường”  trong thiên ”Đoạn trường tân thanh”.Với con mắt tinh đời, Nguyễn Du đã phát hiện thấy trong truyện của Thanh Tâm Tài Nhân một tình tiết rất cảm động, và bằng nghệ thuật tuyệt vời ,ông đã dựng lại đoạn “Trao Duyên” hết sức sâu sắc và độc đáo.Tác giả đã đối lập hai tính cách của hai chị em một cách tài tình, con người của đời thường và con người của phi thường.Trong sự kiện “sóng gió bất kì”này, Thuý Vân vô tư hồn nhiên, còn Thuý Kiều .

Nguyễn Du đã thì lại cáng đau đớn hơn..Nguyễn Du đã dụng công miêu tả tâm lý, sự vận đọng nội tâm nhân vật,cũng có thể nói Nguyễn Du đã đạt đến phép biện chứng của tâm hồn.Chỉ qua đoạn trao duyên chúng ta đã cảm nhận được Thúy Kiều là một cô gái giàu tình cảm đức hi sinh , có ý thức về tình yêu và cuộc sống .Một nhân cách như vậy mà vừa chớm bước vào đời nhu một bông hoa mới nở đã bị sóng gió vùi dập tan tác .Nói như Mông Liên Đường Chủ nhân là khúc đoạn trường này như có máu rỏ trên đầu ngọn bút của Nguyễn Du, như có nước mắt của thi nhân thầm qua trang giấy .Hơn hai trăm năm rồi , những giọt nước mắt nhân tình ấy vẫn chưa ráo.

                                        học tốt

* Dàn ý tham khảo 

A/. MB :
- Giới thiệu đôi nét về Nguyễn Du và Truyện Kiều.
- Giới thiệu đoạn trích Trao duyên.
- Nêu luận đề
B/. TB :
* Tâm trạng của Thúy Kiều khi trao duyên.
- Thúy Kiều mở lời trao duyên bằng câu đề nghị: “Cậy em…sẽ thưa”
-  Lời đề nghị lạ lùng ở cách xưng hô cũng như ở hành động của Kiều đối với Vân, tất cả đều trái với lễ giáo phong kiến ngày xưa.
- Phân tích các từ “cậy”, “chịu lời” để thấy được sự thông minh, sắc sảo, khéo léo của Kiều và tài năng dùng từ của Nguyễn Du.
- Lời Thúy Kiều “thưa” với Thúy Vân.
* Thúy Kiều khẩn cầu và trao kỉ vật cho Thúy Vân.
- Kiều đã dùng những lời lẽ có sức lay động lòng trắc ẩn của con người
+ Thành ngữ chỉ mối quan hệ thân thiết, ruột rà : “tình máu mủ”, “lời nước non”.
+ Thành ngữ chỉ cái chết : “thịt nát xương mòn”, “ngậm cười chín suối”.
=> Lời khẩn cầu tha thiết, đầy đau đớn và chua xót.
- Thúy Kiều trao những kỉ vật thiêng liêng cho em.
- “Duyên này thì giữ vật này của chung”
=> Trao kỉ vật cho em nhưng lại muốn giữ lại cái hồn của kỉ vật, nghĩa là trao duyên chứ không trao tình, kỉ vật là “của chung”.
C/. KB :
- Khẳng định giá trị nội dung, nghệ thuật của Truyện Kiều nói chung và đoạn trích nói riêng.
- Khẳng định vị trí, đóng góp của Nguyễn Du trong nền văn học trung đại Việt Nam.

* Bài làm tham khảo 

 Nguyễn Du là nhà thơ kiệt xuất của văn học Việt Nam, ông đã để lại một gia tài văn chương đồ sộ bằng cả chữ Hán và chữ Nôm. Đọc văn chương của Nguyễn Du, ta thấy ông " có con mắt trông thấu sáu cõi và tấm lòng nghĩ suốt ngàn đời". Nguyễn Du đã từng trải qua hơn chục năm sống gian khổ ở nhiều vùng quê khác nhau, đã từng chứng kiến những bất công ngang trái của cuộc đời đặc biệt là người phụ nữ tài hoa bạc mệnh. Và ông chính là người tạo nên tuyệt tác Truyện Kiều. Trao 
Duyên là một đoạn trích thể hiện bi kịch tan vỡ, dan dở tình yêu Thúy Kiều và Kim Trọng đồng thời thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc của Nguyễn Du trước số phận bất hạnh của người phụ nữ cũng như khát vọng hạnh phúc của con người.Trong đó đặc sắc nhất là 14 câu đầu của đoạn trích: 
"Cậy em, em có chịu lời,

....

Duyên này thì giữ vật này của chung"

Nhan đề đoạn trích là "Trao duyên" nhưng trớ trêu thay đây không phải là cảnh trao duyên thơ mộng của những đôi nam nữ mà ta thường gặp trong ca dao xưa. Có đọc mới hiểu được, "trao duyên"  ở đây là gửi duyên, gửi tình của mình cho người khác, nhờ người khác chắp nối mối tình dang dở của mình. Trước phút dấn thân vào quãng đời lưu lạc, Thúy Kiều nghĩ đến Kim Trọng, nghĩ đến việc mình đã không giữ trọn lời đính ước với người yêu, băn khoăn thức trắng đêm nghĩ cách trả nghĩa cho chàng, cuối cùng đành nhờ cậy em là Thúy Vân kết duyên với Kim Trọng.

   Mở đầu đoạn thơ là lời thỉnh cầu chân thành tha thiết của Kiều:

"Cậy em em có chịu lời,

Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa."

    Nguyễn Du là một bậc thầy trong việc sử dụng ngôn ngữ, điều đó có thể dễ dàng thấy được qua hai câu thơ trên. "Cậy" và "nhờ" đều có nghĩa là nhờ vả, xin sự giúp đỡ của một ai đó, nhưng thay vì sử dụng từ "nhờ", Nguyễn Du đã khéo léo chọn từ "cậy", bởi vì từ "cậy" này có nghĩa là nhờ với tất cả sự hi vọng và tin tưởng, nét nghĩa này từ "nhờ" không thể hiện được. Cũng như vậy, thay vì từ "nhận", tác giả lại dùng từ "chịu" bởi vì khác với từ "nhận", từ "chịu" không chỉ thể hiện sự đồng ý, nhận lời mà còn kèm theo ý bắt buộc, khiến cho người được nhờ vả khó nói lời từ chối. Cách tác giả dùng từ rất chính xác, bởi lẽ đây là chuyện rất quan trọng đối với Kiều, nàng hi vọng Thúy Vân đồng ý, nên lời van nài cũng có chút ép buộc. Tuy Kiều cũng hiểu việc nhờ Thúy Vân kết duyên với Kim Trọng là hết sức vô lí, nhưng nàng vẫn quyết tâm muốn trả nghĩa cho người yêu, bỏ qua lẽ thường, nàng "lạy" và "thưa" đối với em mình. Kiều dùng chính lễ nghi lạy trước thưa sau, thay bậc đổi ngôi này để ràng buộc Vân. Trong tình thế vừa tình vừa lễ như vậy, Vân sao có thể không nhận lời?

     Lạy xong, Kiều mở lời giải bày hoàn cảnh của mình với em, nói ra ý định muốn em kết duyên với Kim Trọng:

"Giữa đường đứt gánh tương tư,

Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em."

Thành ngữ "đứt gánh tương tư" có ý chỉ tình yêu dang dở. Tình cảm của Kiều với Kim Trọng chưa kịp tới hồi viên mãn thì sóng gió đã ập tới, đành phải dở dang, Kiều đau khổ biết mấy, nhưng đành ngậm ngùi trao lại cho em. Nàng dùng điển tích về "keo loan" để thể hiện ý định muốn Thúy Vân kết duyên với Kim Trọng. Không những thế, nàng cũng bày tỏ sự ray rứt đối với em, đem mối tình sâu đậm của nàng biến thành một mối "tơ thừa" giao phó cho Thúy Vân, "mặc" cho Thúy Vân  định liệu.

    Trao duyên cho em nhưng nào đã dễ trút đi gánh nặng? Bao nhiêu kỉ niệm ngày xưa của mối tình đầu, kỉ niệm đẹp đẽ của một thời ào ạt trở về khiến nàng đau đớn khôn nguôi, nàng không dằn được lòng mình, tâm sự với em:

"Kể từ khi gặp chàng Kim,

Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề."

Từ "khi" được lặp lại ba lần gợi cho người đọc nghĩ đến tình cảm sâu nặng giữa Kiều với chàng Kim, nhớ đến những kỉ niệm đẹp của hai người. Với nghệ thuật liệt kê "ngày quạt ước", "đêm chén thề" những kỉ niệm đẹp đẽ ấy trở nên sống động hơn trong lòng Kiều. Những kí ức ấy vốn rất ngọt ngào, giờ đây khi nhớ đến lại trở thành một nỗi đau không thể nào nguôi trong lòng nàng, đặc biệt là khi nghĩ đến nguyên nhân của nỗi đau này:

"Sự đâu sóng gió bất kì,

Hiếu tình khôn lẽ hai bề vẹn hai."

"Sóng gió bất kì" là khi Kim Trọng phải về quê chịu tang chú, gia đình Kiều lại bị mắc oan, cha và em Kiều bị bắt, cách duy nhất để cứu họ là nàng phải bán mình, đồng nghĩa với việc nàng phải làm trái với lời hẹn ước trước kia với người yêu. Hoàn cảnh trái ngang quá, giữa hai lẽ "hiếu" và "tình", Kiều chỉ có thể chọn một. Nàng dằn vặt nội tâm, day dứt đau đớn, cuối cùng đành hi sinh tình yêu của mình để làm tròn chữ hiếu. Nàng tỏ nỗi lòng với Vân, dùng nỗi đau của mình để thuyết phục Vân, hy vọng em mình có thể thấu hiểu cho và chấp nhận yêu cầu của mình.

     Đã tỏ bày nỗi lòng nhưng vẫn sợ Vân không đồng ý, Kiều lại dùng lí lẽ để thuyết phục em:

"Ngày xuân em hãy còn dài,

Xót tình máu mủ thay lời nước non.

Chị dù thịt nát xương mòn,

Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây."

     Để thuyết phục em, Kiều không tiếc viện đến tình máu mủ, cùng với cả cái chết. Các thành ngữ "tình máu mủ", "lời nước non", "thịt nát xương mòn" , "ngậm cười chín suối" được dùng đến trong bốn câu thơ trên thể hiện sự quyết tâm thuyết phục em cho bằng được của Kiều. Đối với nàng, việc trả nghĩa cho Kim Trọng còn quan trọng hơn cả mạng sống, chỉ cần Vân kết duyên với Kim Trọng, cho dù có chết đi thì Kiều cũng thấy được an ủi, mãn nguyện. Chính cách viện đến tình máu mủ và cái chết ấy đã khiến cho Vân chẳng thể nào từ chối lời khẩn cầu của nàng.

Trước lời nói có lí, có tình tha thiết của Kiều. Thúy Vân chỉ còn biết im lặng lắng nghe và như thế có nghĩa là chấp nhận. Đến đây, Thúy Kiều mới nhẹ lòng. Nàng lấy kỉ vật tình yêu giữa mình và Kim Trọng ra trao cho em gái.

Chiếc vành với bức tờ mây

 Duyên này thì giữ, vật này của chung

Có điều đặc biệt nằm ở mấy chữ giữ và của chung. Chữ giữ không có nghĩa là trao hẳn mà chỉ đưa cho em giữ hộ; còn chữ của chung thì quá rõ, nó thể hiện tâm lí có tính bản năng là Kiều không đành lòng trao cả lại cho em. Những chữ đó thể hiện tình yêu của Kiều với Kim Trọng là rất nồng nàn, sâu sắc. Tuy nhiên, Kiều vẫn trao duyên cho em, chứng tỏ trong tình yêu và vi tình yêu, Kiều đã đặt hạnh phúc của người mình yêu lên trên hết.

Với thể thơ lục bát được sử dụng một cách nhuần nhuyễn, đầy sáng tạo kết hợp với nhiều biện pháp tu từ, sử dụng sáng tạo thành ngữ dân gian và kết hợp tài tình ngôn ngữ bác học với ngôn ngư bình dân , Nguyễn Du đã khắc họa rõ nét tâm trạng dằn vặt, đau đớn khi phải hi sinh chữ tình để làm tròn chữ hiếu của Kiều, khiến hình tượng của nàng trở nên đẹp đẽ hơn trong lòng người đọc. Đồng thời, qua tác phẩm ta còn có thể thấy được sự yêu thương, cảm thông sâu sắc của Nguyễn Du dành cho nhân vật của mình.

    Thông qua việc thể hiện nỗi đau của Kiều khi phải trao duyên tình dang dở của mình cho em, "Trao duyên"  mang đến độc giả cái nhìn chân thực về thời đại của tác giả, một thời đại mà con người bị đồng tiền làm băng hoại đạo đức, bị chính đồng tiền dồn ép tới đường cùng, không còn lối thoát. Chính giá trị nhân đạo và hiện thực sâu sắc ấy mà đoạn trích, cũng như "Truyện Kiều" đã để lại trong lòng nhiều thế hệ độc giả ấn tượng sâu sắc.