Nguyễn Khuyến nằm trong số những con người có tình bạn đẹp, trong sáng, giản dị thể hiện rất rõ trong bài thơ Bạn đến chơi nhà.

Đã bấy lâu nay bác tới nhà

Trẻ thời đi vắng. chợ thời xa

Bạn đến chơi nhà hoàn cảnh thật thất trớ trêu khi người trẻ tuổi trong nhà đều đã đi vắng, chợ thì lại xa, những lí do khách quan khiến tác giả không thể đãi người bạn của mình những đồ ăn ngon.

Không đi ra ngoài tác giả nhìn vào khu vườn nhà mình nhưng thật không may ao thì có cá nhưng nước lại sâu, gà thì không nhốt mà thả ra vườn, việc bắt lại là gần như không thể. Tác giả thật lòng muốn đãi người bạn những thứ ngon nhưng tất cả đều không thể thực hiện thành công.

Tác giả tiếp tục tìm kiếm đồ ăn để đãi bạn nhưng thất vọng vì cải vừa ra hoa, cà còn nụ, bầu chỉ vừa rụng rốn, mướp thì lại đang ra hoa. Không thịt cá, rau cũng không có, tác giả buồn vì không có cách nào đãi người bạn một cách tử tế nhưng biết làm sao được khi ông không có khả năng đó.

Đầu trò tiếp khách, trầu không có

Bác đến chơi đây, ta với ta

Ngay cả “miếng trầu là đầu câu chuyện” tác giả cũng không có nốt, nhưng trong cảnh nghặt nghèo đó chỉ một câu thơ cuối thôi đã đủ làm làm sáng lên tình bạn trong sáng, giản dị của tác giả. Hai tâm hồn như hòa làm một đâu cần những thứ vật chất tầm thường đó, với ông tình bạn bè cao quý và tri kỷ mới thực sự quan trọng nhất.

Bài thơ sử dụng ngôn từ trong sáng, thuần Việt, từng câu thanh thoát tự nhiên dễ đọc dễ nhớ đã giúp tác giả thể hiện tình cảm chân thành, đáng quý, trong sáng và không có chút vụ lợi với bạn mình.

Tình bạn là một đề tài quen thuộc trong thơ ca. Một trong những tác phẩm hay viết về đề tài trên là bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến:

“Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta!”

Lời thơ mở đầu giới thiệu về việc người bạn của tác giả đến chơi nhà. Cụm từ “đã bấy lâu nay” chỉ thời gian, mang nghĩa là rất lâu rồi bạn mới ghé thăm. Việc sử dụng cách xưng hô “bác” cho thấy thái độ đầy thân mật và gắn bó giữa những người bạn. Giọng điệu cởi mở, thân thiết giúp người đọc thấy được sự hiếu khách của tác giả.

Nhưng nhà thơ lại xây dựng một hoàn cảnh thật éo le khi người bạn đến chơi nhà. Đó là “trẻ thời đi vắng” - không có ai để sai đi mua đồ tiếp đãi bạn. Và “chợ thời xa” nghĩa là chợ ở cách đây rất xa. Việc đi chợ rất mất thời gian cũng như không có người ở nhà tiếp bạn. Tưởng rằng như vậy là chưa đủ, nhà thơ còn liệt kê một loạt các sự vật như “ao sâu - khôn chài cá”, “cải chửa ra cây, cà mới nụ, bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa”. Thậm chí miếng trầu - ngay cả thứ quan trọng nhất bởi có câu “miếng trầu là đầu câu chuyện” thì ở đây cũng không có. Chúng ta có thể thấy được rõ ràng đây là sự thiếu thốn về vật chất.

Nhưng điều đó chỉ càng làm cho tình bạn đáng trân trọng hơn. Điều đó thể hiện trong câu thơ cuối cùng: “Bác đến chơi đây ta với ta”. Tôi đã từng bắt gặp cách nói quen thuộc - “ta với ta” trong bài thơ “Qua Đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan:

“Dừng chân đứng lại trời, non, nước
Một mảnh tình riêng, ta với ta"

Nhưng chúng ta có thể thấy, cách dùng “ta với ta” của hai tác giả là hoàn toàn khác nhau. Trong thơ Bà Huyện Thanh Quan, “ta với ta” chỉ nói đến nhà thơ với sự cô đơn nơi đèo Ngang hoang vắng. Nhưng trong thơ Nguyễn Khuyến, đại từ “ta với ta” đồng nghĩa với tôi với bác, chúng ta với nhau. “Ta với ta” là cách nói biểu hiện một tình bạn chân thành, tri kỉ, thắm thiết. Họ lấy sự hiểu nhau, cảm thông với nhau làm điều quý giá nhất, hơn tất cả mọi phẩm vật trên đời. Tuy cuộc sống đạm bạc, thiếu thốn về vật chất đến ngay cả miếng trầu tiếp khách cũng không có. Nhưng việc người bạn vẫn trân trọng tình cảm, vậy là đã rất đáng quý rồi. Nhà thơ ở đây không hề buồn thương, cô độc mà rất vui vẻ, ấm áp bởi tình bạn tri kỷ. Đọc câu thơ lên, chúng ta như cảm nhận được một sự lạc quan, hào hứng trong giọng điệu của nhà thơ.

Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến đã cho thấy một tình bạn tri kỉ giữa hai con người. Đọc bài thơ, chúng ta càng thêm yêu mến những trang thơ của nhà thơ Nguyễn Khuyến