Xuân Quỳnh là 1 nhà thơ nữ tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại. Thơ của chị thường viết về những tình cảm đời thường. Bài thơ “Tiếng gà trưa” là một trong số đó.

Tiếng gà trưa vốn là âm thanh quen thuộc, bình dị ở mỗi làng quê Việt Nam. Trong khổ thơ mở đầu, tác giả đã khắc họa rõ nét, chân thực và sâu sắc âm thanh của tiếng gà trưa trên đường hành quân:

“Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ”

Trên chặng đường dài hành quân xa xôi, người chiến sĩ dừng chân bên xóm nhỏ và nghe thấy âm thanh của tiếng gà trưa “Cục... cục tác... cục ta”. Tiếng gà đã gợi nhớ về thật nhiều kỉ niệm:

“Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ”

Từ “nghe” được lặp lại nhiều lần đã làm bật lên niềm xúc động, bồi hồi của nhân vật trữ tình lúc nghe thấy những âm thanh của tiếng gà trưa. Âm thanh đó đã làm vơi đi cái nắng, vất vả trên bước đường hành quân để rồi thay vào đấy là những kỉ niệm của tuổi thơ cứ thế gọi nhau ùa về. Đó là những năm tháng tuổi thơ sống bên người bà.

Trong những câu thơ tiếp theo, người chiến sĩ đã hồi tưởng lại những kỉ niệm đó:

“Tiếng gà trưa
Ổ rơm hồng những trứng
Này con gà mái mơ
Khắp mình hoa đốm trắng
Này con gà mái vàng
Lông óng như màu nắng

Tiếng gà trưa
Có tiếng bà vẫn mắng
- Gà đẻ mà mày nhìn
Rồi sau này lang mặt!
Cháu về lấy gương soi
Lòng dại thơ lo lắng”

Tuổi thơ sống bên bà tuy gian khó, nhưng lại vô cùng hạnh phúc. Người chiến sĩ nhớ về hình ảnh của những ổ rơm hồng đầy trứng, hình ảnh của gà mái mơ, gà mái vàng với những màu sắc rất riêng, độc đáo. Đặc biệt nhất là kỉ niệm xem trộm gà để trứng bị bà mắng. Lời mắng yêu của người bà, sự ngây thơ của đứa cháu cho thấy tình bà cháu tha thiết, sâu nặng.

Điều đáng nhớ, đáng trân trọng nhất trong những năm tháng tuổi thơ của cháu đó chính là hình ảnh người bà tảo tần, vất vả nhưng đầy tình yêu thương, sự quan tâm, che chở, chăm sóc cháu:

“Tiếng gà trưa
Tay bà khum soi trứng
Dành từng quả chắt chiu
Cho con gà mái ấp”

Trong kí ức của cháu, hình ảnh đôi bàn tay bà chắt chiu từng quả trứng cho gà ấp thật đẹp đẽ. Đôi bàn tay cả một đời lao động vất vả vì cháu.

“Cứ hàng năm hàng năm
Khi gió mùa đông tới
Bà lo đàn gà toi
Mong trời đừng sương muối
Để cuối năm bán gà
Cháu được quần áo mới”

Bà lo lắng mỗi khi đông đến, trời làm sương muối khiến đàn gà đổ bệnh. Bởi vậy bà mong sao cho mưa thuận gió hòa, thời tiết thuận lợi để đàn gà có thể lớn lên khỏe mạnh, cuối năm bà có thể bán chúng đi để mua cho cháu một bộ quần áo mới để đón Tết.

Đến hai khổ thơ tiếng gà trưa đã gợi lên trong suy nghĩ của cháu những suy tư về hạnh phúc:

“Tiếng gà trưa
Mang bao nhiêu hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng”

Với người cháu, hạnh phúc không ở đâu xa xôi mà nó hiện hữu ngay ở những điều bình dị, giản đơn nhất trong cuộc sống đời thường. Không chỉ suy tư về hạnh phúc, người cháu còn suy tư về hiện tại, về mục đích chiến đấu của mình:

“Cháu chiến đấu hôm nay
Vì lòng yêu Tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ”

Xuân Quỳnh đã sử dụng biện pháp tu từ “vì” để nhấn mạnh vào mục đích chiến đấu. Khi trưởng thành, cháu tham gia chiến đấu bảo vệ tổ quốc. Trước hết đó là vì lòng yêu đất nước - “vì lòng yêu Tổ quốc”, sau đó là vì tình yêu quê hương - “yêu xóm làng thân thuộc”. Và hơn hết đó còn là vì bà - “Bà ơi, cũng vì bà”. Tiếng gọi “Bà ơi” vang lên thật trìu mến, yêu thương. Cháu chiến đấu cũng vì mong muốn có thể đem lại cuộc sống hòa bình cho bà .

Tiếng gà trưa đã khơi gợi những kỉ niệm tuổi thơ và tình cảm bà cháu. Tình cảm gia đình đã làm cho tình cảm yêu nước trở nên sâu sắc.