Nguyễn Trãi là vị anh hùng tên tuổi lẫy lừng trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta. Tài năng kiệt xuất của ông không chỉ được khẳng định trong lĩnh vực chính trị, quân sự, ngoại giao mà còn được khẳng định qua sự nghiệp văn chương đồ sộ với những đóng góp lớn lao cho nền văn học nước nhà. Lý tưởng mà Nguyễn Trãi ôm ấp là giúp vua làm cho đất nước thái bình nhân dân thịnh vượng. Lý tưởng cao đẹp ấy là nguồn động viên mạnh mẽ khiến ông vượt qua mọi thử thách, gian nan trên đường đời. Lúc được nhà vua tin dùng cũng như khi thất sủng nỗi niềm lo nước thương dân luôn canh cánh bên lòng ông. Giông bão cuộc đời không thể dập tắt nỗi ngọn lửa nhiệt tình trong tâm trí hồn trí sĩ tài đức vẹn toàn ấy. Trong những ngày ở ẩn tại Côn Sơn tạm thời xa lánh chốn kinh đô tấp nập ngựa xe và chốn cửa quyền hiểm hóc để về với thiên nhiên trong trẻo, an lành nơi thôn dã bầu bạn cùng dân cày cuốc ,cùng mây nước, chim muông, hoa cỏ hữu tình. Nguyễn Trãi đã sáng tác rất nhiều bài thơ đặc sắc trong số đó có bài số 43 trong chùm thơ "Bảo kính cảnh giới"- Quốc âm thi tập. Bài thơ là bức tranh phong cảnh mùa hè độc đáo nhưng đồng thời cũng là nỗi lòng chưa giãi bày của ông. Rồi bóng mát thuở ngày trường ........... Dân giàu đủ khắp đòi phương Bài thơ có nhan đề là " Cảnh ngày hè" được viết theo thể thất ngôn bát cú xen lục ngôn. Chính vì vậy, bố cục của bài thơ không cứng ngắc bốn phần đề thực luận kết, mà ở đây có sự tách biệt khá rõ ràng. Câu thơ đầu, với những nét bút đầu tiên, tác giả đã đưa ngay cái không khí hè đến với người đọc : Rồi hóng mát thuở ngày trường Chữ "rồi" ở câu đầu thể hiện một tâm trạng rảnh rỗi của nhà thơ ở quê. Nó không có sự bon chen, đố kị, chèn ép của những nịnh thần. Cụm từ " thuở ngày trường" trong câu có cùng nghĩa với " hạ nhật trường" ( ngày hè dài) trong một câu thơ của Cao Biền thời Đường : Lục thu âm nồng hạ nhật trường Bài thơ được viết trong thời gian Nguyễn Trãi an nhàn lui về ở ẩn, rời xa chốn bon chen, đầy cám dỗ của quan trường và nhà thơ đã có cơ hội để cảm nhận cái " ngày hè dài" ấy. Hay đằng sau chữ " ngày trường"cùng với nhịp thơ như trải dài ấy còn là tâm trạng, nỗi niềm của ông? Ở ba câu thơ sau, Nguyễn Trãi giống như một nhà hoạ sĩ dùng ngôn từ để vẽ lên một bức tranh tuyệt đẹp: Hoè lục đùn đùn tán rợp giương Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ Hồng liên trì đã tiễn mùi hương Thiên nhiên của Nguyễn Trãi hiện lên qua những động từ mạnh “đùn đùn”, “phun”, “tiễn”, “giương” như đang trào dâng một sức sống nội sinh mãnh liệt, mạnh mẽ ẩn sâu bên trong mỗi tạo vật. Hòe không được miêu tả như một vật thể thông thường mà nó được đặt trong sự vận động, phát triển của tự nhiên. Ao sen cũng không chỉ gợi một thứ hương dịu nhẹ mà còn thể hiện sự lan tỏa, sự chuyển động của mùi hương ấy khắp không gian. Qua ngòi bút của Nguyễn Trãi người đọc nhận ra một khu vườn tràn trề sức sống. Ắt hẳn ai ai cũng thích một cuộc sống thanh thản, trầm tĩnh như thế này. Có lẽ đây là đặc trưng của mùa hè đất Bắc. Tuy nhiên đằng sau bức tranh mùa hè đầy màu sắc đó, người đọc nhận ra một tấm chân tình của ông dành cho quê hương đất nước: Lao xao chợ cá làng ngư phủ Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương Với cú pháp đảo trật tự cú pháp, từ láy “lao xao” được đảo lên đầu câu đã khiến cho chúng ta cảm nhận rất rõ sự tấp tập, nhộn nhịp của khung cảnh chợ làng quê nơi ông đang sống. Bởi rằng “chợ” luôn gợi lên sự an bình, thịnh vượng, khi chợ còn đông nghĩa là đất nước ấm no hạnh phúc, khi chợ tàn đồng nghĩa với thời kỳ suy thoái của đất nước. Như vậy, dù ở quê nhà thì Nguyễn Trãi vẫn luôn mong cho đất nước luôn bình an, ấm no hạnh phúc. Hai câu cuối của bài thơ chính là nguyện vọng, là ý tưởng mà cả cuộc đời Nguyễn Trãi ấp ủ và mong ngóng: Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng Dân giàu đủ khắp đòi phương Câu thơ thể hiện ước nguyện của nhà thơ mong muốn mượn được chiếc đàn của vua Ngu Thuấn đàn một tiếng cho nhân dân giàu khắp bốn phương. Từ truyền thuyết tiếng đàn của vua Ngu thuấn nhà thơ thể hiện ước nguyện sự lo lắng cho nhân dân. Mong có thể giúp đỡ cho nhân dân có một cuộc sống đầy đủ yên ổn thái bình.Theo ông, với cảnh nước non tươi đẹp cùng nhân dân chất phác, siêng năng, cuộc sống lẽ ra phải được trở lại ấm no, hạnh phúc từ lâu. Vậy là dẫu hòa hợp đến hết mình với thiên nhiên, Nguyễn Trãi vẫn không nguôi nỗi niềm dân nước, ông tìm thấy ở thiên nhiên cỏ hoa xinh tươi kia một nguồn thi hứng, nguồn động viên, an ủi và khích lệ đáng quý đối với bản thân. Điều đó góp phần tạo nên cốt cách của Nguyễn Trãi, bậc trượng phu – chính nhân quân tử – hiên ngang như cây tùng, cây bách trước giông bão cuộc đời. Như vậy qua bài thơ “Cảnh ngày hè” Nguyễn Trãi đã vẽ lên một bức tranh ngày hè sôi động, nhiều màu sắc, đồng thời qua đó thấp thoáng bóng dáng một người luôn nghĩ cho nước cho dân. Bài thơ để lại cho người đọc những ấn tượng sâu lắng nhất về cuộc sống và tâm tư đáng trân trọng của ông.