Bức tranh của em gái tôi - Tạ Duy Anh - Ngữ văn 6

• Nhà văn Tạ Duy Anh sinh ngày 09 tháng 09 năm 1959
• Tên khai sinh:Tạ Viết Đãng. Các bút danh khác: Lão Tạ, Chu Quý, Bình Tâm.
• Quê quán: Hoàng Diệu, Chương Mĩ, Hà Tây
• Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Hiện công tác tại Nhà xuất bản Hội Nhà văn.
• Ông là cây bút trẻ trong thời kỳ đổi mới.

• Xuất xứ: In trong tập truyện “Con dế ma” (1999)
• Văn bản đạt  giải nhì cuộc thi viết “Tương lai vẫy gọi” của báo Thiếu niên Tiền phong.
• Thể loại: Truyện ngắn
• Phương thức biểu đạt: Tự sự và miêu tả
• Ngôi kể: Ngôi thứ nhất, người anh.
• Tóm tắt

Câu chuyện kể về người anh và cô em gái có tài hội hoạ tên là Kiều Phương – thường gọi là Mèo. Khi tài năng hội hoạ của em gái được phát hiện, người anh thấy buồn, thất vọng vì mình không có tài năng và cảm thấy mình bị cả nhà lãng quên. Từ đó, cậu nảy sinh thái độ khó chịu, hay gắt gỏng với em gái và không thể thân với em như trước. Đứng trước bức tranh đạt giải nhất của em gái, cậu bất ngờ vì hình ảnh mình qua cái nhìn của em. Người anh nhận ra những yếu kém của mình và hiểu được tâm hồn và tấm lòng nhân hậu của cô em gái.

• Bố cục: Chia làm 4 phần
  • Phần 1. Từ đầu …”Có vẻ vui lắm”: Giới thiệu về Kiều Phương.
  • Phần 2. Tiếp theo …”phát huy tài năng”: Tài năng hội họa của kiều Phương được phát hiện bất ngờ.
  • Phần 3. “Kể từ hôm đó”…”nhận giải”: Tâm trạng và thái độ của người anh trước sự thành công của em.
  • Phần 4. Còn lại: Thành công  của Kiều Phương và sự ân hận của người anh.

* Nhân vật chính: Kiều Phương và người anh

* Người anh: Nhân vật trung tâm

* Thoạt đầu

• Thấy em gái thích vẽ, coi đấy là trò nghịch ngợm của trẻ con (Nhìn bằng cái nhìn kẻ cả, không cần để ý xem em vẽ gì).
• Em hay lục lọi đồ vật, hơi khó chịu

→ Đặt tên cho em là Mèo.

• Em gái chế thuốc vẽ: "Trời ạ! Thì ra nó chế thuốc vẽ"

→ Ngạc nhiên, xem thường và vui vẻ.

* Khi mọi người phát hiện tài năng của em gái

• Chú Tiến Lê nói đó là một tài năng hội hoạ
• Bố mẹ vui sướng
• Người anh thấy buồn, cậu ta thất vọng về mình vì:
  • Không có tài năng gì
  • Cảm thấy bị mọi người quên lãng.
• Chỉ muốn gục xuống khóc.
• Chỉ cần 1 lỗi nhỏ của em → Gắt um lên
• Xem trộm tranh, lén lút thở dài.

→ Tự ti, mặc cảm, ghen tị, nhỏ nhen, bất công với cô em gái.

* Khi đứng trước bức chân dung của mình do em gái vẽ

“Trong tranh, một chú bé đang ngồi nhìn ra cửa sổ, nơi bầu trời trong xanh.Mặt chú bé toả ra một thứ ánh sáng rất lạ.Toát lên từ cặp mắt, tư thế ngồi của chú không chỉ sự suy tư mà còn rất mơ mộng nữa”  - Một bức tranh hoàn hảo đẹp đẽ.

• Thái độ người anh
  • Giật sững người, ngỡ ngàng → Hãnh diện → Xấu hổ → Nhìn như thôi miên.
    • Ngỡ ngàng: Vì bức tranh ấy hoàn toàn bất ngờ đối với cậu (Không nghĩ rằng em gái sẽ vẽ về mình).
    • Hãnh diện
      • Thấy mình hoàn hảo trong tranh của em gái
      • Vì bức tranh quá đẹp.
    • Xấu hổ
      • Vì tự nhận ra những yếu kém của mình
      • Thấy mình không xứng đáng được hoàn hảo như trong tranh: “Dưới mắt em, tôi hoàn hảo đến thế kia ư?”

⇒ Rất nhạy cảm, trung thực, nhận ra hạn chế bản thân, những hạn chế đó chỉ là nhất thời, người anh đã nhận ra, biết sửa mình, biết hối hận để vươn lên.

⇒ Điều đó đã tạo tình huống bất ngờ cho người đọc

• Người em gái được quan sát và miêu tả qua nhiều phương diện
  • Ngoại hình
    • Nét mặt bôi bẩn lem nhem
    • Bị anh quát xịu xuống, miệng dẩu ra.
  • Cử chỉ, hành động
    • Tò mò, hiếu động
    • Hay lục lọi đồ vật
    • Tự chế màu vẽ
    • Say mê vẽ tranh.
  • Tài năng
    • Vẽ sự vật có hồn
    • Vẽ những gì mình yêu quý nhất như con mèo, người anh trai.
• Thái độ với anh
  • Yêu quý anh
  • Dành cho anh những tình cảm tốt đẹp
    • Chấp nhận cái tên
    • Ôm cổ, thầm thì muốn anh đi nhận giải

→ Cả tài năng và tấm lòng của Kiều Phương đã cảm hoá được anh trai. Đặc biệt là tấm lòng nhân hậu, tình cảm trong sáng hồn nhiên, độ lượng dành cho anh.

⇒ Tình cảm trong sáng, đẹp đẽ dành cho người thân và nghệ thuật.

• Tổng kết

  • Nghệ thuật

    • Kể theo ngôi thứ nhất tạo độ tin cậy nơi ng đọc, lối kể hồn nhiên chân thực.
    • Miêu tả tinh tế diễn biến tâm lí nhân vật.

  • Nội dung

    • Tình cảm trong sáng hồn nhiên và tấm lòng nhân hậu của người em gái đã giúp cho người anh nhận ra hạn chế ở chính mình.

  • Ý nghĩa

    • Trước thành công hay tài năng của người khác, mỗi người cần vượt qua lòng mặc cảm, tự ti để có được sự trân trọng và niềm vui thực sự chân thành.
    • Lòng nhân hậu và sự độ lượng có thể giúp con người tự vượt lên bản thân mình.

Đề bài: Phát biểu cảm nghĩ của em sau khi đọc truyện "Bức tranh của em gái tôi" (trích trong tập "Con dế ma") của Tạ Duy Anh.

Gợi ý làm bài

1.  Mở bài

• Giới thiệu về tác giả
  • Tạ Duy Anh là một cây bút trẻ xuất hiện trong thời kì đổi mới của văn học.
  • Tác giả đã có những truyện ngắn hay, gây được sự chú ý của bạn đọc.
• Giới thiệu về tác phẩm
  • Truyện ngắn "Bức tranh của em gái tôi" (Tạ Duy Anh) ln trong tập "Con dế ma". 
  • Được trao giải Nhì cuộc thi viết cho thiếu nhi do báo Thiếu niên Tiền phong tổ chức.
  • Qua câu chuyện của hai anh em cô bé Kiều Phương (có năng khiếu vẽ, có tranh được giải Nhất cuộc thi vẽ), tác giả kín đáo lồng vào bài học đạo đức: Đố kị, nhỏ nhen là một tính xấu không nên có; phải nhân hậu và độ lượng, nhất là trong tình cảm anh em ruột thịt.

2. Thân bài

a. Tính cách của anh trai Kiều Phương

• Thường tỏ ra khó chịu khi thấy em hay lục lọi đồ vật trong nhà.
• Thấy em gái mày mò tự chế ra màu vẽ, cậu ta âm thầm theo dõi nhưng coi đó chỉ là trò nghịch ngợm của trẻ con. Mỗi khi nói với em, cậu hay trêu chọc, châm biếm.
• Khi tài năng hội hoạ của em gái được phát hiện, bố mẹ vui mừng, riêng cậu ta lại buồn vì ganh tị và tủi thân.
• Em gái tham dự cuộc thi vẽ tranh và khi biết tin được giải Nhất, sung sướng ôm cổ anh trai để chia sẻ thì bị lạnh lùng gạt ra.
• Em vui vẻ mời anh đi dự lễ trao giải thưởng, anh tỏ ra không mặn mà gì.
• Trước bức chân dung của mình do em gái vẽ, cậu ta xúc động và ân hận vì mình đã đối xử không tốt với em gái, cảm thấy mình không xứng đáng với tấm lòng nhân hậu và cao thượng của em.

b.  Tính cách của Kiều Phương

• Say mê vẽ, có năng khiếu vẽ.
• Hiếu động, thích mày mò, tìm hiểu, sáng tạo.
• Yêu thương anh rất chân thành.
• Biết anh không thiện cảm với mình nhưng vẫn vui vẻ, muốn chia sẻ với anh niềm sung sướng, hạnh phúc của mình.
• Bức chân dung với dòng chữ nắn nót: "Anh trai tôi" chứng minh cho tình cảm quý mến mà cô bé dành cho anh.

3. Kết bài

• Bài học đặt ra trong truyện là trước thành công của người khác, ta không nên ganh ghét, đố kị vì đó là thói xấu.
• Lòng nhân hậu và độ lượng giúp con người hoàn thiện nhân cách và sống thanh thản, tốt đẹp hơn.

Bài văn mẫu

   Tạ Duy Anh là một cây bút trẻ xuất hiện trong thời kì đổi mới của văn học. Tác giả đã có những truyện ngắn hay, gây được sự chú ý của bạn đọc. Truyện Bức tranh của em gái tôi đoạt giải nhì trong cuộc thi viết với đề tài Tương lai vẫy gọi của báo Thiếu niên tiền phong.

Qua câu chuyện về người anh và cô em gái có tài hội hoạ, truyện ngắn Bức tranh của em gái tôi cho thấy tình cảm trong sáng hồn nhiên và lòng nhân hậu của cô em. đã giúp cho người anh nhận ra những hạn chế ở chính mình. Từ đó có suy nghĩ và thái độ ứng xử đúng đắn, thắng được thói xấu ghen tị trước tài năng hay thành công của người khác.

     Cốt truyện đơn giản: Người anh coi thường cô em gái Kiều Phương của mình nên đặt tên là Mèo vì mặt cô bé thường bị bôi bẩn. Rồi một hôm, người anh phát hiện cô em tự chế ra màu vẽ, nhưng vẫn dửng dưng vô tình. Khi tài năng hội hoạ của Kiều Phương được phát hiện và khẳng định, cả nhà yêu mến, quan tâm đến cô bé. Người anh uất ức cảm thấy mình bị đẩy ra ngoài vì bất tài. Khi lén xem những bức tranh em gái vẽ, cậu cũng phải công nhận là đẹp và có hồn. Được sự giới thiệu của hoạ sĩ Tiến Lê, Kiều Phương đi thi vẽ quốc tế và được giải nhất với bức tranh "Anh trai tôi".

Đứng trước bức tranh, cảm giác của người anh chuyển từ ngỡ ngàng sang hãnh diện, sau đó là xấu hổ và nhận ra tâm hồn trong sáng và lòng nhân hậu của cô em gái mình.

Truyện được kể từ ngôi thứ nhất. Cách kể này cho phép tác giả thể hiện tâm trạng nhân vật rất tự nhiên bằng chính lời của nhân vật ấy. Mặt khác, tính cách cô em gái cũng được hiện ra qua cách nhìn và sự biến đổi trong diễn biến tâm trạng của người anh để đến cuối truyện thì tính cách hai nhân vật mới được bộc lộ đầy đủ, rõ nét.

Truyện có hai nhân vật đều là nhân vật chính. Nhưng nếu xét kĩ về vai trò của từng nhân vật đối với việc thể hiện chủ đề của tác phẩm thì có thể thấy nhân vật người anh có vị trí quan trọng hơn. Rõ ràng là truyện không nhằm vào việc khẳng định, ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của cô em mà chủ yếu muốn hướng người đọc tới sự tự thức tỉnh lương tri ở nhân vật người anh qua việc tự trình bày những diễn biến tâm trạng của mình trong suốt truyện.

Qua cách đặt cho em cái biệt danh là Mèo và thái độ khó chịu khi thấy em hay lục lọi các đồ vật, người anh đã tỏ ra không mấy thiện cảm với cô em gái. Đến khi thấy em thích vẽ và âm thầm mày mò tự pha màu vẽ, cậu ta theo dõi nhưng chỉ coi đó là những trò nghịch ngợm của trẻ con và nhìn bằng cái nhìn kẻ cả, không cần để ý đến việc Mèo đã vẽ những gì. Giọng điệu, lời kể của cậu ta về những việc làm của Mèo pha chút châm biếm, hài hước.

Khi tài năng hội hoạ của cô em được phát hiện, cả bố, mẹ, chú Tiến Lê đều ngạc nhiên, vui mừng, sung sướng, nhưng riêng người anh thì lại cảm thấy buồn và tủi thân: "Kể từ hôm đó, mặc dù mọi chuyện vẫn như cũ trong căn nhà của chúng tôi nhưng tôi luôn luôn cảm thấy mình bất tài nên bị đẩy ra ngoài. Những lúc ngồi bên bàn học, tôi chỉ muốn gục xuống khóc".

Từ thái độ coi thường em dẫn đến những biểu hiện ganh tị và ghen ghét em, cậu ta thất vọng về mình bởi không tìm thấy ở mình một tài năng nào và cảm thấy bị bỏ rơi. Từ đó nảy sinh thái độ khó chịu, hay bực bội, gắt gỏng và không thể thân thiện với em gái như trước nữa: "Bố mẹ tôi hào hứng mua sắm cho em gái tôi tất cả những gì cần cho công việc vẽ. Chú Tiến Lê tặng “đồng nghiệp” tí hon hẳn một hộp màu ngoại xin. Chỉ có mặt Mèo là không thay đổi. Lúc nào cũng lem nhem, bị tôi quát thì xịu xuống, miệng dẩu ra. Tôi từng thấy nó rất ngộ với vẻ mặt ấy, nhưng đấy là trước kia. Còn bây giờ, tôi cảm thấy nó như chọc tức tôi..."

Đây là biểu hiện của lòng tự ái và mặc cảm tự ti khi thấy người khác có tài năng nổi bật hơn mình. Sự đố kị ấy khiến cho người anh thấy không thể thân thiện được với em gái mình như trước nhưng cậu ta không thể không quan tâm đến những bức tranh do Mèo vẽ. Tâm lí tò mò xui cậu xem trộm những bức tranh của em gái để rồi xem xong thì lén trút ra một tiếng thở dài... và thầm cảm phục khiếu vẽ của em gái mình.

Khi xem tranh, cậu ta nhận xét một cách rất trẻ con nhưng cũng thật tinh tế: "Con mèo vằn vào tranh, to hơn cả con hổ nhưng nét mặt lại vô cùng dễ mến. Có cảm tưởng nó biết mọi việc chúng tôi làm và lơ đi vì không chấp trẻ em".

Khi biết bức tranh dự thi được trao giải nhất, cô em gái sung sướng lao vào ôm cổ người anh trai, nhưng bị cậu ta viện cớ đang dở việc đẩy nhẹ ra với thái độ lạnh lùng. Sự ghen tị, tức tối của người anh đến đây không còn kiềm chế được nữa mà bộc lộ ra bằng hành động.

Tình huống tạo ra đỉnh điểm của diễn biến tâm trạng người anh là ở cuối truyện, khi cậu đứng trước bức tranh được tặng giải nhất của em gái mình. Lúc này, cậu ta được chứng kiến những bất ngờ liên tiếp. Điều bất ngờ trước tiên là nhân vật trong bức tranh chính là cậu. Hơn thế nữa, điều cậu không ngờ được là hình ảnh đẹp đẽ của mình qua cái nhìn của cô em gái: "Trong tranh, một chú bé đang ngồi nhìn ra ngoải cửa sổ, nơi bầu trời trong xanh. Mặt chú bé như toả ra một thứ ánh sáng rất lạ. Toát lên từ cặp mắt, tư thế ngồi của chú không chỉ sự suy tư mà còn rất mơ mộng nữa".

Vì thế sau cái giật sững người là một diễn biến tâm trạng đầy phức tạp nhưng lại rất dễ hiểu và rất đúng với nhân vật lúc ấy.

Trong phút chốc, tâm trạng của cậu xáo động lạ lùng, từ ngỡ ngàng đến hãnh diện rồi xấu hổ. Ngỡ ngàng vì không ngờ em gái lại vẽ minh. Còn hãnh diện vì cậu thấy mình hiện ra trong bức tranh với những nét đẹp hoàn hảo. Dòng chữ "Anh trai tôi" đề trên bức tranh như tiếng reo vui đầy tự hào của cô em gái về người anh của mình.

Điều đáng lưu ý là người anh cảm thấy xấu hổ, xấu hổ vì nhận ra những yếu kém của mình và thấy mình không xứng đáng: "Dưới mắt em tôi, tôi hoàn hảo đến thế kia ư?" Người đọc hình dung được trạng thái dằn vặt của cậu ta. Với những suy nghĩ, lời nói và hành động không tốt, cậu ta không xứng đáng được đối xử tốt như thế. Người anh đứng trước bức tranh ấy cũng giống như soi mình vào tâm hồn trong sáng và nhân ái của em gái để nhìn thấy rõ hơn những cái xấu của lòng tự ái, tự ti và đố kị.

Người anh hiểu rằng bức chân dung của mình đã được vẽ nên bằng tâm hồn và lòng nhân hậu của cô em gái. Đây chính là lúc nhân vật tự thức tỉnh để hoàn thiện nhân cách của mình.

Ở nhân vật Kiều Phương nổi bật lên những nét tính cách và phẩm chất đáng quý: Hồn nhiên, hiếu động, ham mê hội hoạ, có tình cảm trong sáng và lòng nhân hậu. Khi bị anh đặt tên cho là Mèo cô bé không những không giận mà còn hồn nhiên chấp nhận và còn dùng biệt danh ấy để xưng hô với bạn bè. Bị anh la mắng thì Mèo vênh mặt: "Mèo mà lại! Em không phá là được..." Khi chế xong thuốc vẽ thì vui vẻ chạy đi làm những việc bô' mẹ phân công, vừa làm vừa hát, có vẻ vui lắm".

Mặc dù tài năng được đánh giá cao và được mọi người quan tâm nhưng cô bé Kiều Phương vẫn khống hề mất đi sự hồn nhiên trong sáng của tuổi thơ. Cô vẫn dành cho anh trai mình những tình cảm thật tốt đẹp, thể hiện ở bức tranh. Khi dự thi trở về, trước thái độ lạnh nhạt của anh trai, Mèo vẫn thì thầm vào tai anh: "Em muốn cả anh cùng đi nhận giải".

Truyện ngắn "Bức tranh của em gái tôi" của Tạ Duy Anh kể về một câu chuyện gần gũi với lứa tuổi thiếu niên trong đời sống hằng ngày, nhưng đã gợi ra những điều đáng suy ngẫm về mối quan hệ, thái độ, cách ứng xử giữa mọi người.

Câu chuyện nhỏ nhưng ý nghĩa không nhỏ. Tác giả đã thuyết phục bạn đọc khi đề cập đến một vấn đề bình thường mà quan trọng. Đó là thái độ ứng xử trước thành công hay tài năng của người khác và cả vấn đề về thái độ, cách ứng xử của người có tài năng đối với những người xung quanh mình.

Thói đời, người ta dễ nảy sinh thói ghen tị, đố kị hay mặc cảm tự tì khi chứng kiến tài năng và sự thành đạt của người khác. Ngược lại, kẻ có tài năng khi được đề cao cũng dễ sinh ra kiêu ngạo, tự mãn, coi thường những người xung quanh. Vì thế, tài năng dần dần thui chột, bởi không có điều kiện, môi trường tốt Đềphát triển.

     Bài học có thể rút ra từ truyện ngắn này là: Trước thành công hay tài năng của người khác, mỗi người cần vượt qua những thói xấu như ganh ghét, đố kị hay mặc cảm tự ti để hoà chung niềm vui với mọi người. Lòng nhân hậu và sự độ lượng, vị tha giúp con người tự vượt lên bản thân để sống thanh thản, tốt đẹp hơn.

Qua câu chuyện của hai anh em, tác giả đã gợi lên trong người đọc sự suy ngẫm để đi tới nhận thức và hành động đúng đắn trước những tình huống tương tự. Tác phẩm có ý nghĩa giáo dục nhân cách nhưng không rơi vào giáo huấn khô khan, vì bài học được thể hiện một cách tự nhiên mà sâu sắc qua sự nhận thức của nhân vật chính.

Bức tranh của em gái tôi là câu chuyện của hai anh em cô bé Kiều Phương (có năng khiếu vẽ, có tranh được giải Nhất cuộc thi vẽ), tác giả kín đáo lồng vào bài học đạo đức: Đố kị, nhỏ nhen là một tính xấu không nên có; phải nhân hậu và độ lượng, nhất là trong tình cảm anh em ruột thịt. Để hiểu hơn về tác phẩm này, các em có thể tham khảo bài soạn tại đây: Bài soạn Bức tranh của em gái tôi.