Tìm hiểu chung về văn biểu cảm - Ngữ văn 7

• Khi có những tình cảm tốt đẹp, chất chứa, muốn biểu hiện cho người khác cảm nhận được thì người ta có nhu cầu biểu cảm

 → Nhu cầu biểu cảm là mong muốn được bày tỏ những rung động của bản thân bằng thơ văn.

• Nhờ có những giây phút xúc động trước một cảnh đẹp của thiên nhiên, một hành động cử chỉ nghĩa hiệp nào đó mà các nhà văn, nhà thơ có thể viết nên những tác phẩm hay, gợi sự đồng cảm của người đọc.

⇒ Văn Biểu cảm chỉ là một trong nhiều cách biểu cảm của con người.

• Sáng tác nghệ thuật nói chung đều có mục đích biểu cảm.

"Bước xuống Đèo Ngang bóng xế tà

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa

Lom khom dưới núi tiều vài chú

Lác đác bên sông chợ mấy nhà

Nhớ nước, đau lòng con quốc quốc

Thương nhà, mỏi miệng cái gia gia

Dừng hcân đứng lại trời non nước

Một mảnh tình riên ta với ta"

("Qua Đèo Ngang" – Bà Huyện Thanh Quan)

"Cày đồng đang buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày

Ai ơi bưng bát cơm đầy

Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần"

(Ca dao)

“…Sông Đà như một áng tóc dài ngàn ngàn vạn vạn sải, áng tóc trên mảng đầu Tây Bắc trong suốt thời chiếm đóng đã nhiều lần vương vấn thứ máu cán bộ và trung niên pha loãng như các miệng nhánh sông và cửa suối đổ ra…”

                                      (Trích ”Người lái đò Sông Đà” – Nguyễn Tuân)

• Văn biểu cảm là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tình cảm, cảm xúc; sự đánh giá của con người và khêu gợi lòng đồng cảm nơi người đọc.
• Còn được gọi là văn trữ tình. Bao gồm các thể loại văn học như
  • Thơ trữ tình
  • Ca dao trữ tình
  • Tùy bút
• Ví dụ minh họa: Cho 2 câu thơ

"Thương thay con quốc giữa trời

Dầu kêu ra máu có người nào nghe".

​​→ Nỗi đau của chim quốc không có ai đoái hoài. Thể hiện qua ngữ điệu cảm thán trực tiếp bày tỏ nỗi lòng: "thương thay"

⇒ Gợi liên tưởng đến tiếng kêu nao lòng, vô vọng của số phận những người nông dân thấp cổ bé họng.

⇒ Tác dụng: Gắn việc gợi cảm với biểu cảm.

• ​Tình cảm trong văn biểu cảm thường là những tình cảm đẹp, thấm nhuần tư tưởng nhân văn (như yêu con người, yêu thiên nhiên, yêu Tổ quốc, ghét những thói tầm thường, độc ác…)

• Có hai cách biểu cảm

• Bài văn biểu cảm thường có bố cục ba phần như mọi bài văn khác là mở bài, thân bài, kết bài.
  • Mở bài: Có thể giới thiệu sự vật, cảnh vật trong thời gian và không gian, cảm xúc ban đầu của mình.
  • Thân bài: qua miêu tả tự sự mà biểu lộ cmả xúc ý nghĩ một cách cụ thể và sâu sắc.
  • Kết bài: Kết động cảm xúc, ý nghĩ hoặc nâng lên bài học tư tưởng.
• Tình cảm trong bài phải rõ ràng, trong sáng, chân thực thì bài văn biểu cảm mới giá trị.

Đề bài: Xác định đối tượng biểu cảm, cách biểu cảm, mục đích và nội dung tình cảm được biểu hiện trong bài "Mẹ tôi" của Ét-môn-đô đơ A-mi-xi (Ngữ văn 7, tập 1 trang 10, 11)

Gợi ý làm bài

1. Đối tượng biểu cảm

• Văn bản là bức thư người bố viết cho En-ri-cô.

2. Cách biểu cảm

• Hình thức biểu cảm trực tiếp, có ý nghĩa giáo dục, thể hiện thái độ nghiêm khắc của người cha đối với En-ri-cô.  

3. Mục đích

• Ở văn bản này, mặc dù có nhan đề là "Mẹ tôi" nhưng văn bản lại được viết dưới dạng một bức thư của người bố gửi cho con trai. Cách thể hiện độc đáo này giúp cho những phẩm chất của người mẹ (nội dung chủ yếu của tác phẩm) được thể hiện một cách khách quan và trực tiếp. Đồng thời qua đó, người viết thư có điều kiện để bộc lộ trọn vẹn thái độ, cảm xúc của mình mà không làm cho người tiếp thu (đứa con) phải xấu hổ, từ đó nhanh chóng hiểu ra vấn đề.

4. Tình cảm được biểu hiện qua văn bản

• Thông qua bức thư mà người cha viết cho En-ri-cô chúng ta thấy được:
  • Người mẹ có vai trò vô cùng quan trọng trong gia đình
  • Tình thương yêu, kính trọng của cha mẹ là tình cảm thiêng liêng nhất của mỗi con người.

Để hiểu được khái niệm văn bản biểu cảm, phân biệt biểu cảm trực tiếp và biểu cảm gián tiếp cũng như phân biệt các yếu tố đó trong văn bản, các em có thể tham khảo thêm bài soạn Tìm hiểu chung về văn biểu cảm.