Lời tiễn dặn - Ngữ văn 10

• Khái niệm: Truyện thơ là những thể truyện kể bằng thơ có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình, phản ánh số phận người nghèo khổ, khát vọng về tình yêu, tự do, hạnh phúc và công lý.
• Tác phẩm:
  • "Tiễn dặn người yêu" của dân tộc thái là một truyện thơ nổi tiếng trong kho tàng truyện thơ các dân tộc thiểu số.
  • Gồm 1864 câu thơ
  • Thể loại: truyện thơ
  • Bố cục:
    • Phần 1 (Từ đầu đến "góa bụa về già"): Tâm trạng chàng trai khi đưa tiễn người yêu
    • Phần 2 (Từ "dậy đi em" đến hết): Tâm trạng, cử chỉ chàng trai khi ở nhà chồng cô gái

• Tình cảm quyến luyến, tha thiết của một tình yêu sâu sắc "người đẹp anh yêu cất bước theo chồng"
• Cảm nhận về nổi đau khổ tuyệt vọng của cô gái:
  • Vừa đi vừa ngoảnh lại Vừa đi vừa ngóng trông -> Chàng trai như thấy cô gái vẫn nuối tiếc, vẫn chờ đợi nuôi hy vọng.
  • Mỗi bước đi của cô gái là nỗi đau, nổi nhớ “Chân bước xa lòng càng đau càng nhớ”.
  • Cô gái “Ngoảnh lại”, “Ngóng trông”, “Lòng càng đau càng nhớ”. Cô giải bày với cảnh vật thiên nhiên: Em tới rừng ớt ngắt lá ới ngồi chờ Em tới rừng cà ngắt lá cà ngồi chờ; tới rừng lá ngón ngóng trông 
• Chàng trai đã khẳng định lòng chung thuỷ của mình → Chàng trai mượn hương người yêu lúc này vì suốt đời anh không còn ai yêu thương hơn để lúc chết nhờ có hương của người yêu mà cháy đượm 
• Chàng trai động viên an ủi cô gái "Con nhỏ hãy đưa anh ẵm/ Bé xinh hãy đưa anh bồng/ Cho anh bế con dòng đừng ngượng./ Nựng con rồng, con phượng đừng buồn."
  • “Con nhỏ”, “bé xinh”, “con rồng”, “con phượng” là chỉ con của cô gái với người chồng được anh yêu quý. → Câu thơ còn có ý nghĩa đề cao dòng giống của đứa trẻ để làm vừa lòng mẹ nó. Động viên an ủi đấy mà vẫn còn cái gì đó rưng rưng.
• Chàng trai ước hẹn chờ đợi cô gái trong mọi thời gian, mọi tình huống:"Đôi ta yêu nhau, đợi đến tháng năm lau nở/ Đợi mùa nước đỏ cá về/Đợi chim tăng ló hót gọi hè/Không lấy đuợc nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông/Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi goá bụa về già". → Lời tiễn dặn thấm sâu tình nghĩa cũng là lời ước hẹn chờ đợi nhau.

⇒ Qua đoạn thơ ta thấy được nỗi đau khổ của của đôi bạn tình và tình yêu mãnh liệt của chàng trai dành cho cô gái. Đồng thời đó cũng là sự chờ đợi, bám víu trong vô vọng, trạng thái bồn chồn, dùng dằng, tủi hổ của cô gái khi bị ép duyên.

• An ủi, vỗ về khi cô gái bị nhà chồng đánh đập, hắt hủi:
• Làm thuốc cho cô gái uống
• Giúp cô làm việc

→ Sự quan tâm, chăm sóc ân cần của chàng trai đã trở thành chỗ dựa tinh thần vững chắc cho cô gái.

• Điệp từ "chết" và những hình ảnh thiên nhiên chỉ sự hóa thân gắn bó khăng khít giữa hai nhân vật trữ tình, khẳng định tình yêu mãnh liệt, thủy chung son sắt của họ.
• Các hình ảnh so sánh tương đồng (tình đôi ta - tình Lú Ủa; Lòng ta thương nhau - bền chắc như vàng, đá) và các điệp ngữ (yêu nhau, yêu trọn) thể hiện khát vọng, ý chí đoàn tụ không gì lay chuyển được.

Gợi ý làm bài

Một số gợi  ý các em có thể tham khảo:

• Nội dung:
  • Tâm trạng của Anh trên đường tiễn dặn
    • Phải tiễn người yêu về với nhà chồng, lòng Anh vô cùng đau xót. Thế nhưng trên đường đưa tiễn, Anh gọi chị là “người đẹp anh yêu”, khẳng định tình yêu trong Anh vẫn còn thắm thiết. Nhưng cũng có lúc, tình cảm của Anh mâu thuẫn với hiện thực khách quan là Chị đang “cất bước theo chồng” (thậm chí đã có con với chồng).
    • Lúc tiễn  đưa, Anh có những cử chỉ, hành  động dường như muốn níu kéo cho dài ra giây phút được ở thêm bên Chị. Anh phải được dặn Chị đôi câu thì mới “đành lòng” quay gót. Anh muốn ngồi lại bên Chị, âu yếu Chị để “ủ lấy hương người” cho mai sau “khi chết”, lửa xác (của mình) vẫn đượm hơi người thương yêu. Anh nựng con Chị mà như nựng chính con mình. Cách ứng xử ấy nói lên tình thương yêu vô bờ mà Anh dành cho Chị.
    • Như vậy, lúc tiễn đưa, Anh sống trong tâm trạng dằn vặt, day dứt khổ đau. Phải chăng chính vì thế mà hai câu thơ cuối đoạn nhưlà một sự phá phách. Nó khẳng định cái ý chí quyết tâm đoàn tụ của cả hai người.
  • Tâm trạng của Chị lúc bước chân về nhà chồng
    • Đoạn thơ là lời của Anh, vì thế tâm trạng của chị chỉ là gián tiếp. Tuy được biểu hiện qua ánh mắt và suy nghĩ của  của anh, thế nhưng, chúng ta vẫn có thể nhận ra, chị dường như cũng muốn níu kéo cho dài ra những giây phút cuối cùng ở bên anh.
    • Chị chân bước đi mà đầu “còn ngoảnh lại” mắt còn “ngoái trông anh”, chân bước càng xa thì lòng càng đau đớn,… chính từ các tâm trạng ấy mà cứ mỗi lần qua một cánh rừng chị đều lấy đó là cái cớ để mà dừng lại  đợi chờ anh.
  • Tâm trạng của Anh lúc ở nhà chồng của Chị
    • Đoạn trích bắt đầu từ hành động chạy lại nâng đỡ chị dậy, phủi áo, chải tóc cho chị của anh. Sau đó, Anh còn đi chặt tre về làm ống lam thuốc cho chị “uống khỏi đau". Những hành động ấy rõ ràng biểu lộ niềm xót xa thương cảm của anh đối  với nỗi đau của chị. Một sự cảm thông, đó là điều mà chị đang rất cần trong hoàn cảnh ấy.
    • Từ nỗi xót xa, trong lòng Anh bỗng bật lên ý chí quyết tâm đưa Chị về đoàn tụ với mình. Từ câu thơ “Tơ rối đôi ta cùng gỡ” đến hết đoạn chính là những câu thơ thể hiện cho cái ý chí và quyết tâm ấy.
• Nghệ thuật
  • Đoạn trích có sử dụng rất nhiều câu thơ có sự trùng điệp từ, kiểu câu, ví dụ:

Vừa đi vừa ngoảnh lại

Vừa đi vừa ngoái trông…

Chết ba năm hình con treo đó

Chết thành sông vục nước uống mát lòng

…

Chết thành hồn, chung một mái song song.

- Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng

Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già…

• Thể hiện nghệ thuật bằng cách sử dụng nhiều câu thơ với nhiều hình ảnh so sánh tương đồng, những hình ảnh ẩn dụ liên tiếp hay lớp lớp những câu có một cấu trúc cú pháp chung, tác giả dân gian muốn nhấn mạnh sự thuỷ chung son sắt trong tình yêu của đôi bạn trẻ. Nó cũng đồng thời khẳng định cái ý chí và ước mơ đoàn tụ không gì lay chuyển nổi của Anh và Chị. Chọn cách diễn đạt như vậy, tác giả dân gian đã mã hoá ngôn ngữ một cách thành công những cảm xúc đang trào dâng mãnh liệt trong lòng của những con người sống chất phác, mạnh mẽ giữa thiên nhiên núi rừng cường tráng.

Tiễn dặn người yêu (nguyên văn tiếng Thái là: Xống chụ xon xao) là một trong những truyện thơ hay nhất của dân tộc Thái và của kho tàng truyện thơ dân gian các dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Ở tiết học này, các em chỉ được học đoạn trích Lời tiễn dặn được trích từ truyện thơ này với nội dung gồm hai lời tiễn dặn. Để nắm vững được nội dung kiến thức, các em có thể tham khảo bài soạn tại đây: Bài soạn Tiễn dặn người yêu.