Khóc Dương Khuê - Nguyễn Khuyến - Ngữ văn 11

1. Dương Khuê (1839 - 1902), là một nhà thơ có tên tuổi cuối thế kỉ XIX, bạn thân của Nguyễn Khuyến
2. Khi nghe tin dương Khuê mất, Nguyễn Khuyến viết bài thơ " Vãn đồng niên Vân Đình tiến sĩ Dương thượng thư" bằng chữ Hán, rồi tự dịch ra chữ Nôm, người sau ghi nhan đề: "Khóc Dương Khuê"

• Nguyên tác Hán Văn, thể thơ ngũ ngôn cổ phong trường thiên
• Bản dịch thơ Nôm gồm 38 câu theo thể song thất lục bát

• Hai câu đầu: Nỗi đau đớn bàng hoàng khi nghe tin bạn mất
• Từ câu 3 đến câu 22: Dòng hồi tưởng những ngày gắn bó
• Phần còn lại: Nỗi đau đớn khi không còn bạn

d. Chủ đề:

Qua nỗi đau đớn, tiếc thương người bạn tri kỉ, bài thơ ca ngợi tình bạn cao quý. 

Bác Dương thôi đã thôi rồi,

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta

• Cách xưng hô với bạn (gọi bạn là “ bác ”) thể hiện tình cảm gần gũi, yêu mến, kính trọng bạn của nhà thơ.
• Cụm từ “ thôi đã thôi rồi ” để cực tả tâm trạng đau đớn, bàng hoàng của nhà thơ trước sự ra đi của bạn.
• Câu thơ cảm thán, giọng thơ ai oán, gợi tả nỗi đau như thấm vào cảnh vật, thấm vào lòng người .

• Nhà thơ hồi tưởng lại những kỉ niệm một thời gắn bó của nhà thơ và bạn: cùng đi thi, cùng làm quan, cùng làm thơ - uống rượu và cùng chia sẻ buồn vui trong cuộc đời…
• Điệp từ "cũng có lúc... có khi" cho ta thấy kỉ niệm hiện về dồn dập, sống động chân thực, khó phai mờ. 
• Kỉ niệm được nhắc lại theo dòng thời gian từ xa đến gần; giọng thơ trầm đều… => Kỉ niệm giữa nhà thơ với bạn càng chồng chất

⇒ Một tình bạn keo sơn, gắn bó, chân thành, sâu sắc.

• Trở lại thực tại mất bạn, giọng thơ từ hoài niệm chuyển sang đau đớn:

Cách nói giảm nói tránh nhưng không cân bằng được tâm trạng sửng sốt, bàng hoàng: "làm sao", "chợt nghe". Dường như nỗi đau tinh thần quá lớn, đã vượt qua nỗi đau thể xác: "chân tay rụng rời"

• Câu hỏi tu từ cũng là lời trách của Nguyễn Khuyến đối với bạn diễn tả nỗi đau đớn, bơ vơ trong lòng tác giả. (vội vã lên tiên)
• Điệp ngữ trùng điệp: "không, ai, viết" diễn tả nỗi trống vắng cô đơn tột cùng, không gì bù đắp nổi.
• Bốn câu thơ cuối dồn tụ bao nỗi đau, thương bạn, chỉ còn nỗi nhớ ở lại, dường như nước mắt lặn vào trong, vào trái tim đang run lên những cung bậc cảm xúc nghẹn ngào, chua xót
• Cách dùng điển cố để diễn tả tâm trạng bơ vơ trống vắng khi bạn khi bạn không còn nữa

Ví dụ: 

Trình bày những đặc sắc về nghệ thuật trong bài thơ Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến

Gợi ý làm bài:
 

Các em có thể viết thành một bài văn dựa trên những gợi ý dưới đây:

• Cách nói giảm: Bác Dương thôi đã thôi rồi!
• Biện pháp nhân hóa: nước mây man mác...
• Cách nói so sánh: Tuổi già giọt lệ như sương
• Cách sử dụng lối liệt kê: Có lúc, có khi, cũng có khí... nhằm tái hiện những kỉ niệm về tình bạn thân thiết và tấm lòng của nhà thơ với bạn.
• Hư từ: Thôi à Tiếng than nhẹ nhàng, gợi cảm, đau đột ngột khi vừa nghe tin bạn mất. Nghệ thuật nói giảm, cách dùng hư từ và những hình ảnh mang tính tượng trưng, làm nhẹ nỗi đau đớn khi nghe tin bạn mất.
• Ngôn ngữ thơ đạt đến mức trong sáng tuyệt vời: Lặp 5 từ không trong tổng số 14 từ để diễn tả một cái không trống rỗng đến ghê gớm khi mất bạn.
• Cách sử dụng từ và hình ảnh, sử dụng điển tích, âm điệu của câu thơ song thất lục bát, nhân vật trữ tình tự bộc lộ tâm trạng.
• Cách kết cấu trùng điệp ở những câu thơ nói trên tạo được cảm giác nghe tiếng khóc nức nở không dứt.
• Hạt lệ như sương tượng trưng cho tình bạn cao đẹp của Nguyễn Khuyến trong bài Khóc Dương Khuê. 

Bài thơ Khóc Dương Khuê được Nguyễn Khuyến viết khi vừa nghe tin bạn mình - Dương Khuê, qua đời. Bài thơ này được chính Nguyễn Khuyến dịch ra tiếng Việt từ bài thơ chữ Hán Vãn đồng niên Vân Đình Tiến sĩ Dượng Thượng thư (Viếng bạn đồng niên Vân Đình Thượng thư họ Dương) của mình. Để nắm được nội dung và nghệ thuật của bài thơ, các em có thể tham khảo bài soạn tại đây: Soạn bài Khóc Dương Khuê.