Soạn bài Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc

Tóm tắt bài

Câu 1

Bài viết được triển khai bằng lập luận chặt chẽ, hợp lôgic, nội dung thống nhất trong toàn bài. Gồm các luận điểm sau:

• Luận điểm xuất phát nhằm đặt vấn đề cho bài viết là phải có một cách nhìn nhận đúng đắn về Nguyễn Đình Chiểu và các sáng tác thơ văn của ông (từ đầu đến khôn lường thực hư).
• Hai luận điểm làm sáng tỏ luận điểm xuất phát: Cách nhìn nhận đúng đắn đã được cụ thể hóa qua cách đánh giá thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu (chủ yếu là bài Văn tế nghĩa sĩ cần Giuộc) và tác phẩm Lục Vân Tiên (cả nội dung và nghệ thuật) (từ Thơ văn yêu nước đến văn hay của Lục Vân Tiên).
• Luận điểm kết luận: Đánh giá xác đáng và đúng đắn vị trí của Nguyễn Đình Chiểu trong nền văn học dân tộc theo cách nhìn nhận mới mẻ đã nêu ở phần đầu bài viết (từ Tóm lại đến hết bài).

Câu 2

   Cách nhìn của tác giả về nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu vừa mới mẻ lại vừa đúng đắn. Theo ông, tác giả Vân tế nghĩa sĩ Cần Giuộc và Truyện Lục Vân Tiên là ngôi sáo có ánh sáng khác thường, nghĩa là thứ ánh sáng tuy đẹp nhưng chưa quen nhìn, vì vậy khó phát hiện ra vẻ đẹp đặc biệt đó. Do đó "phải chăm chú nhìn thì mới thấy". "Chăm chú nhìn" nghĩa là phải bỏ nhiều công sức, kiên trì nghiên cứu thì mới phát hiện được và đặc biệt là "càng nhìn thì càng thấy sáng" (nghĩa là càng đọc kĩ, nghiên cứu sâu lại càng khám phá ra những vẻ đẹp niới). Trước nay, chúng ta đã quen nhìn nhận các thi sĩ ở mặt nghệ thuật theo kiểu chú trọng hình thức tỉa tót, trau chuốt hoa mĩ. Điều này không đúng, lại càng không đúng đối với hoàn cảnh sáng tác đặc biệt của Nguyễn Đình Chiểu (bị mù lòa) nên không thể nào cảm nhận hết vẻ đẹp và nhận định, đánh giá đúng về thơ văn của ông. Cách nhìn của tác giả bài viết trên vừa mới mẻ, khoa học lại vừa có ý nghĩa, phương pháp luận trong sự điều chỉnh và định hướng cho công việc học tập, nghiên cứu và tiếp cận một nhà thơ đặc biệt như Nguyễn Đình Chiểu.

   Chính cách nhìn này đã định hướng cho tác giả có được những ý kiến mới mẻ, thỏa đáng về văn thơ yêu nước chống Pháp, tiêu biểu là Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc và tác phẩm Truyện Lục Vân Tiên một cách rõ ràng, có căn cứ khoa học.

Câu 3

   Cách phân tích, đánh giá của tác giả về văn thơ yêu nước chống Pháp của Nguyễn Đình Chiểu

   Từ cách nhìn đúng đắn, tác giả lại có sự nghiên cứu nghiêm túc, phương pháp phân tích thật khoa học. Bài viết trên đã đặt tác giả Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc và Truyện Lục Vân Tiên trong bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ của nhân dân Nam bộ với các cuộc khởi nghĩa của Trương Định, Thủ Khoa Huân... để nhìn nhận, đánh giá. Tác giả cũng đặt văn thơ Nguyễn Đình Chiểu vào văn thơ yêu nước chống Pháp của Phan Văn Trị, Nguyễn Thông, Bùi Hữu Nghĩa để nghiên cứu và từ đó đã thấy rõ văn thơ của nhà thơ mù yêu nước này vừa nằm trong nguồn mạch dòng chảy chung của văn thơ yêu nước thời đó, vừa nổi lên như một tiếng thơ tiêu biểu nhất, giữ vị trí lá cờ đầu trong thơ và yêu nước chống Pháp thời kì cận đại cuối thế kỉ XIX.

   Bài văn trên cũng thể hiện một cách viết đầy tính nghệ thuật. Đó là sự kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn giữa lí lẽ và tình cảm, làm nên một phong cách nghị luận văn học rõ ràng, mạch lạc, trong sáng, vừa sâu sắc, mới mẻ vừa đầy tính thuyết phục người đọc về thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu. Có thể thấy được điều này trong đoạn tác giả phân tích bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc. Đặt thơ văn yêu nước vào bối cảnh của phong trào chống Pháp, rồi từ nguồn mạch chung ấy, bài viết dẫn đến bài văn tế. Chỉ với một câu: "Ngòi bút, nghĩa là tâm hồn trung nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu đã diễn tả thật là sinh động và não nùng, cảm tình của dân tộc đối với người chiến sĩ của nghĩa quân, vốn là người nông dân, xưa kia chỉ quen cày cuốc, bỗng chốc trở thành người anh hùng cứu nước", bài viết không chỉ giới thiệu mà còn tóm tắt được toàn bộ nội dung bài văn tế. Tiếp theo, sau khi dẫn chứng văn, so sánh bài văn tế với bài Bỉnh Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi, bài viết đã đi tới một kết luận đánh giá thật mới mẻ, thoả đáng và sâu sắc về danh tác này. Bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là khúc ca những người anh hùng thất thế, nhưng vẫn hiên ngang: "Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc... muôn kiếp nguyện trả được thù kia"...

Câu 4

   Tìm hiểu sự đánh giá của tác giả về tác phẩm Lục Vân Tiên.

   Phần viết về Truyện Lục Vân Tiên của Phạm Văn Đồng có nhiều kiến giải mới mẻ đã được phân tích sáng tỏ. Ông đã góp phần khôi phục lại giá trị đích thực vốn có của tác phẩm này.

   Về mặt nội dung, tư tưởng, theo tác giả, Trụyên Lục Vân Tiên là một bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, đạo đức ở đời, ca ngợi những con người trung nghĩa. Họ là những nhân vật của một thuở đã qua, nhưng họ là những con người, đã đấu tranh không khoan nhượng với gian dối, bất công và họ đã thắng. Vì những lẽ đó, họ gần gũi chúng ta và câu chuyện của họ làm chúng ta cảm xúc và thích thú. Vấn đề này tuy không mới mẻ lắm nhưng cách lí giải của tác giả lại mới mẻ, sâu sắc và đầy tính thuyết phục.

   Về nghệ thuật văn chương, tác giả nhấn mạnh Truyện Lục Vân Tiên là một truyện "kể", truyện "nói" lưu ý cảm thông hoàn cảnh sáng tác của nhà thơ (vì mù nên chỉ có thể đọc để người khác ghi lại) nhằm nhận ra những giá trị nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm: 'Tác giả cố ý viết một lối văn "nôm na" dễ hiểu, dễ nhớ, có thể truyền bá rộng rãi trong dân gian", "Dầu sao đôi chỗ sơ sót về văn chương không thể làm giảm giá trị văn nghệ của bản trường ca thật là hấp dần từ đầu đến cuối". Ông nêu hai dẫn chứng thật hay về văn chương của Truyện Lục Vân Tiên để kết luận: "Trong dân gian miền Nam, người ta say sưa nghe kể Lục Văn Tiên, không chl vì nội dung câu chuyện, còn vì văn hay của Lục Vân Tiên".