Soạn bài: Đất nước

1. Tác giả

Nguyễn Đình Thi làm thơ từ những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Thơ ông có bản sắc và giọng điệu riêng, vừa tự do, phóng khoáng vừa hàm súc, sâu lắng suy tư...

Nguyễn Đình Thi có những bài thơ đằm thắm, thiết tha về quê hương, đất nước Việt Nam trong lam lũ, đau thương đứng lên chiến đấu và chiến thắng.

2. Tác phẩm

Đất nước là một thi phẩm xuất sắc, tiêu biểu nhất cho sự nghiệp thơ ca của Nguyễn Đình Thi. Bài thơ được hoàn thành vào năm 1955 và được đưa vào tập Người chiến sĩ (1956).

Câu 1 (trang 126 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

* Bố cục bài thơ: 2 phần

   - Phần 1: từ câu đầu đến câu 21: Đất nước được cảm nhận qua hình ảnh mùa thu xưa và nay.

   - Phần 2: đoạn còn lại: Đất nước gian khổ, đau thương từ trong chiến đấu và vinh quang trong chiến thắng.

* Mối quan hệ giữa các phần: Phần đầu của bài thơ chủ yếu được dựa trên cơ sở các đoạn thơ trong bài Sáng mát trong như sáng năm xưa (1948) và Đêm mít tinh (1949). Phần thứ hai của bài thơ được viết vào năm 1955 – là sự bổ sung cho cảm hứng tổng hợp về đất nước thêm đầy đủ và phong phú.

Câu 2 (trang 126 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Hình ảnh mùa thu trong hoài niệm của nhà thơ:

* Trước hết được khơi nguồn từ một buổi sáng mùa thu:

   - Sáng mát trong.

   - Hương cốm: đặc trưng mùa thu Hà Nội

→ Gợi nỗi nhớ về mùa thu Hà Nội:

       + Sáng chớm lạnh: cái lạnh vừa mới bắt đầum thoáng qua, mơ hồ.

       + Xao xác hơi may: gió thu nhẹ, lành lạnh

=> Buổi sáng giao mùa ở Hà Nội: đẹp nhưng buồn.

* Hình ảnh người ra đi:

    - “ Người ra đi đầu không ngoảnh lại”: quyết tâm, dứt khoát

    - “Sau lưng thềm vắng lá rơi đầy”: lưu luyến, cảm nhận, nhìn thấu bằng trái tim

→ Gắn bó sâu nặng với Hà Nội, với đất nước.

Câu 3 (trang 126 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Đoạn thơ là nói về mùa thu của cách mạng, mùa thu mới nơi Việt Bắc

* Khác rồi:

   - Giữa núi đồi

   - Gió thổi – rừng tre – phấp phới.

   - Trời thu – áo mới.

   - Trong biếc – nói cười.

→ Mùa thu rộn rã, tươi đẹp

→ Tâm trạng vui tươi, phấn chấn, tầm nhìn xa trông rộng, tư thế làm chủ đất trời.

* Đất nước có sự thay đổi lớn

   - Con người từ buồn đến vui: từ nô lệ đến tự do làm chủ.

   - Đất nước mênh mông, giàu đẹp → tự hào, kiêu hãnh:

“Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta...”

Câu 4 (trang 126 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Những suy tư và cảm nhận của Nguyễn Đình Thi về quê hương, đất nước Việt Nam trong phần cuối của bài thơ:

* Hình ảnh đất nước của đau thương:

   - Cánh đồng quê – chảy máu

   - Dây thép gai – đâm nát trời chiều.

   - Bát cơm chan đầy nước mắt

   - Đứa đè cổ - đứa lột da.

→ Đất nước trong những năm chiến tranh: tủi nhục, đau thương...

* Đất nước của những con người anh hùng, dũng cảm, bất diệt:

   - Ngời lên nét mặt quê hương.

    - Bật lên những tiếng căm hờn.

→ Quyết liệt, dữ dội.

   - Nghệ thuật đối lập:

       + Xiềng xích >< trời đầy chim, đất đầy hoa

       + Súng đạn >< yêu nước, thương nhà

=> Khẳng định sức mạnh tinh thần, tâm hồn người Việt Nam.

   - Bốn câu thơ cuối: Hình ảnh đất nước Việt Nam từ bùn đen, bom đạn, khổ đau đứng lên với một vẻ đẹp rực rỡ, chói lọi.

       + Cách ngắt nhịp dồn dập, đều đặn tạo nên một âm hưởng hùng tráng.

       + Thể thơ sáu chữ cân đối.

       + Bút pháp nhân hóa kết hợp với việc sử dụng linh hoạt trong việc sử dụng thành ngữ “tức nước vỡ bờ”.

→ Tạo nên một vẻ đẹp hùng tráng về con người Việt Nam, đất nước Việt Nam.

Câu 5 (trang 126 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Bài thơ được làm theo thể thơ tự do với đặc điểm: các câu thơ dài ngắn khác nhâu, nhịp điệu thơ khi nhanh, khi chậm. Kết hợp với việc lựa chọn hình ảnh có tính khái quát cao.

→ Tác dụng:

   - Dựng lên hình ảnh đất nước giàu đẹp, bất khuất, anh hùng, đứng lên chống kẻ thù để dành chiến thắng.

   - Bộc lộ được những tình cảm, suy nghĩ sâu sắc của tác giả về đất nước, quê hương.