Soạn bài Tổng kết về từ vựng (tiếp theo) trang 158 SGK Ngữ văn 9

1. Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt? Vì sao.

Trả lời:

- Điểm khác biệt đáng chú ý giữa hai dị bản là gật đầu trong dị bản thứ nhất và gật gù trong dị bản thứ hai.

+ Gật đầu: cúi đầu xuống rồi ngẩng lên ngay, thường để chao hỏi hay tỏ sự đồng ý.

+ Gật gù: gật nhẹ và nhiều lần, biếu thị thái độ đồng tình, tán thưởng.

⟹ Như vậy, từ gật gù thể hiện thích hợp hơn. Ý nghĩa cần biểu đạt: tuy món ăn rất đạm bạc nhưng đôi vợ chồng ngheo rất ngon miệng vì họ biết chia sẻ những niềm vui đơn sơ trong cuộc sống.

2. Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong câu chuyện cười sau.

Trả lời:

Người vợ không hiểu ý nghĩa của cách nói chỉ có một chân sút. Cách nói này có nghĩa cả đội bóng chỉ có một người giỏi ghi bàn.

3. Trong các từ vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển. Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phuowg thức ẩn dụ, nghĩa nào được hình thành theo phương thức hoán dụ.

Trả lời:

- Những từ được dùng theo nghĩa gốc: miệng, chân, tay.

- Những từ được dùng theo nghĩa chuyển: vai (hoán dụ), đầu (ẩn dụ).

4. Vận dụng kiến thức từ vựng đã học để phân tích nét nổi bật của việc dùng từ trong bài thơ.

Trả lời:

Có hai trường từ vựng:

- Chỉ màu sắc: đỏ, xanh, hồng.

- Chỉ lửa, sự vật và hiện tượng liên quan đến lửa: lửa, cháy, tro.

Các từ thuộc hai trường từ vựng lại có quan hệ chặt chẽ với nhau. Màu áo của cô gái thắp lên trong mắt chàng- trai (và bao người khác). Ngọn lửa đó lan tỏa trong con người anh làm anh say đắm, ngất ngây (cháy thành tro) và lan ra cả không gian, làm không gian cũng biến màu(cây xanh như củng ánh theo hồng).

Ngoài việc dùng các từ cùng trường từ vựng, bài thơ còn dùng những cặp từ ngữ đối lập như cây xanh - ánh hồng, em đi - anh đứng.

Nhờ nghệ thuật dùng từ như đã phân tích, bài thơ đã xây dựng được những hình ảnh gây ấn tượng mạnh với người đọc, qua đó thể hiện đáo một tình yêu mãnh liệt và cháy bỏng.

5. Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào? Hãy tìm năm ví dụ về những từ ngữ sự vật, hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm của chúng.

Trả lời:

* Cách đặt tên trong đoạn trích là dùng từ ngữ sẵn có nhưng mang nội dung mới dựa vào đặc điểm của sự vật, hiện tượng được gọi tên.

* Cách đặt tên như vậy có rất nhiều trong tiếng Việt:

-     mực (động vật ở biển, thân mềm, chân ở đầu có hình tua, có chứa chất lỏng đen như mực);

-    cá kìm (cá ở biến có hàm dưới nhô ra, nhỏ và dài như cái kìm);

-    cá kim (cá ở biển có mỏ dài và nhọn như cái kim);

-    chim lợn (loài chim cú có tiếng kêu eng éc như lợn);

-    ong ruồi (ong mật nhỏ như ruồi);

-    cà tím (cà quả tròn, nửa trắng nửa tím hoặc màu tím);

-    khỉ đầu chó (loài khỉ có đầu giống đầu con chó).

6. Truyện cười sau phê phán điều gì?

Trả lời:

Truyện cười dân gian nhằm phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người.