Luật thơ là toàn bộ những qui tắc về số câu, số tiếng, cách hiệp vần, phép hài thanh, ngắt nhịp…trong các thể thơ được khái quát theo những kiểu mẫu nhất định.

Dựa trên các đặc trưng ngữ âm của tiếng Việt:

Tiếng là đơn vị cấu tạo ý nghĩa và nhạc điệu cho dòng thơ, bài thơ.
Ví dụ:
- Thể lục bát (6–8 tiếng)
- thể ngũ ngôn (5 tiếng)
Tiếng gồm ba phần: phụ âm đầu, phần vần và thanh điệu. Vần thơ là phần được lặp lại để liên kết dòng trước với dòng sau.
Ví dụ:

Trong đầm gì đẹp bằng sen.

Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng.

Các tiếng có thanh B hay T ở những vị trí không đổi tạo chỗ ngừng cho sự ngắt nhịp.
Ví dụ: Thơ lục bát: ngắt nhịp chẵn và lấy nhịp đôi làm cơ sở.

⇒ Như vậy số tiếng và các đặc điểm riêng của tiếng về cách hiệp vần, hài thanh, ngắt nhịp,…là các yếu tố cấu thành luật thơ.

Số tiếng: Câu 6-câu 8 liên tục.
Vần:
- Tiếng thứ 6 hai dòng.
- Tiếng thứ 8 dòng bát với tiếng thứ 6 dòng lục.
Nhịp: Chẵn, dựa vào tiếng có thanh không đổi (2, 4, 6 → 2/2/2)
Hài thanh:
- Tiếng 2 (B), tiếng 4 (T), tiếng 6 (B).
- Đối lập âm vực trầm bổng ở tiếng 6, 8 dòng bát.

Số tiếng: 2 dòng 7, dòng 6-dòng 8 liên tục.
Vần:
- Cặp song thất: tiếng 7-tiếng 5 hiệp vần vần T.
- Cặp lục bát hiệp vần B liền.
Nhịp: 2 câu thất 3/4; lục bát 2/2/2.
Hài thanh: song thất tiếng 3 linh hoạt B/T.

Thất ngôn tứ tuyệt:
- Số tiếng: 7, số dòng: 4.
- Vần: vần chân, độc vận, vần cách.
- Nhịp: 4/3.
- Hài thanh: theo mô hình sau:

Thất ngôn bát cú:
- Số tiếng: 7, số dòng: 8 (4 phần: đề, thực, luận, kết).
- Vần: vần chân, độc vận ở các câu 1, 2, 4, 6, 8.
- Nhịp: 4/3.
- Hài thanh: theo mô hình sau:

Hãy xác định thể thơ, cách hiệp vần, ngắt nhịp và hài thanh của các đoạn thơ sau đây:

a. Trăm năm trong cõi người ta,
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.
Trải qua một cuộc bể dâu,
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.

(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

b. Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy,
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.;
Ngàn dâu xanh ngắt một màu,
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai.

(Đoàn thị Điểm , Chinh phụ ngâm khúc)

Câu a:

Dòng 6 tiếng, dòng 8 tiếng => thể thơ lục bát.
Cách hiệp vần: hiệp vần ở các tiếng “ta-là” => vần lưng, hiệp vần ở các tiếng “nhau-dâu” => vần chân.
Ngắt nhịp: nhịp chẵn 2/2/2 => “trăm năm/trong cõi/người ta”
Hài thanh: có sự đối xứng, luân phiên B–T–B ở các tiếng “năm–cõi–ta” (các tiếng 2-4-6), đối lập trầm bổng ở các tiếng “là-nhau” (tiếng 6-8 ở dòng bát).

Câu b:

Hai dòng 7 tiếng, một dòng 6 tiếng, một dòng 8 tiếng => thể thơ song thất lục bát.
Cách hiệp vần:
- Cặp song thất: hiệp vần ở các tiếng “thấy-mấy” => vần lưng.
- Cặp lục bát: hiệp vần ở các tiếng “màu-sầu” => vần lưng.
Giữa cặp song thất và cặp lục bát: hiệp vần ở các tiếng “dâu-màu” => vần liền.
Ngắt nhịp: nhịp ¾ ở cặp song thất “cùng trông lại/mà cùng chẳng thấy”, nhịp 2/2/2 ở hai câu lục bát “ngàn dâu/xanh ngắt/một màu”.
Hài thanh:
- Cặp song thất: hai tiếng “lại-xanh” có sự đối xứng T-B (tiếng thứ 3).
- Cặp lục bát có sự đối xứng luân phiên B-T-B ở các tiếng “dâu-ngắt-màu” (tiếng 2-4-6) và đối lập trầm bổng ở các tiếng “sầu-ai” (tiếng 6-8 dòng bát).

4. Soạn bài Luật thơ

Để nắm được một số quy tắc về số câu, số tiếng,vần, nhịp, thanh…của một số thể thơ truyền thống, các em có thể tham khảo bài soạn Luật thơ.