Bình giảng đoạn thơ: "Nào đâu những đêm vàng....thời oanh liệt nay còn đâu?

Đề bài: Bình giảng đoạn thơ: "Nào đâu những đêm vàng....thời oanh liệt nay còn đâu?

Bài làm

Tác phẩm "Mấy vần thơ” đã cắm một cái mốc son chói lọi của nền Thơ mới Việt Nam, đã khẳng định vai trò tiên phong của Thế Lữ trong nền thi ca Việt Nam hiện đại. Bài thơ "Nhớ rừng” in trong tập "Mấy vần thơ”, là bài thơ kiệt tác mang tính hàm nghĩa, có hình tượng tráng lệ, nhạc điệu du dương, lôi cuốn hấp dẫn.

Bài thơ thể hiện tâm trạng nhớ rừng của con hổ bị sa cơ, qua đó nói lên nỗi tủi nhục uất hận bị tù hãm và khát vọng tự do. "Nhớ rừng” gồm có 5 đoạn thơ, mỗi đoạn thơ là một nét tâm trạng của chúa sơn lâm. Đây là đoạn thơ thứ ba:

...”Nào dâu những đêm vùng bên hờ suối,

Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan ?

Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn

Ta lặng ngắm giang san ta đổi mới ?

Đảu những bình minh cây xanh nắng gội,

Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng ?

Đâu những chiêu lênh láng máu sau rừng

Ta đợi chết manh mặt trời gay gắt

Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật ?

- Than ôi ! Thời oanh liệt nay còn đâu ?”

Nằm trong cũi sắt, chúa sơn lâm "sống mãi trong tình thương nỗi nhớ..”. Nhớ cảnh rừng thiêng "hóng cả, cây già” nơi hùm thiêng từng "ngự trị”. Rồi nhớ đến những kỉ niệm một thời oanh liệt. Nhớ "những đêm vàng bên bờ suối”. Nhớ "những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn...”. Nhớ "những bình minh cây xanh nắng gội...” Nhớ "những chiều lênh láng máu sau rừng...”. Mỗi nỗi nhớ gắn liền với một cảnh vật, một sinh hoạt, một khoảnh khắc thời gian. Cấu trúc đoạn thơ là cấu trúc tứ bình mang vẻ đẹp nghệ thuật cổ điển, có ít nhiều cách tân sáng tạo.

Xem thêm Nêu xuất xứ và chủ đề bài thơ Nhớ rừng

Giới thiệu một vài nét về tác giả Thế Lữ

Trước hết là nỗi nhớ khôn nguôi, nhớ suối, nhớ trăng, nhớ những đêm vàng”, nhớ lúc "say mồi” ung dung thỏa thích bên bờ suối:

"Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối,

Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan ?”

Hai chữ "nào đâu” phiếm chỉ, hỏi một kỉ niệm đẹp đã lùi sâu vào quá vãng. Biết bao nhớ tiếc bâng khuâng. Thơ nên họa, cảnh vật đầy màu sắc và ánh trăng. Ánh trăng chan hòa trên dòng suối, "tan” vào nước suối. Hổ say mồi và say trăng. Hình ảnh "đêm vàng bên bờ suối” trở thành một ẩn dụ đầy mộng ảo nên thơ. Bức tranh thứ nhất trong bộ tứ bình được Thế Lữ vẽ bằng bút pháp tài hoa gợi lên hình ảnh chúa sơn lâm say mồi trong niềm vui hoan lạc giữa một đêm trăng bên bở suối.

Bức tranh thứ hai nói lên nỗi nhớ ngẩn ngơ man mác của hổ về những ngày mưa rừng. Hổ ung dung "lặng ngắm” cảnh giang san, một mình ngự trị, xúc động cảm thấy "giang san ta đổi mới”. Chữ "đâu” lần thứ hai xuất hiện, biểu lộ nỗi lòng tiếc nuối, ngẩn ngơ. Điệp từ 'ta” thể hiện niềm tự hào về những kỉ niệm đẹp thuở "vùng vẫy ngày xưa”:

“Đâu những ngay mưa chuyển bốn phương ngàn

Ta lặng ngắm giang san ta đối mới?"

Bức tranh thứ hai gợi tả một không gian nghệ thuật hoành tráng của giang san chúa sơn lâm mang tầm vóc “chuyến bốn phương ngàn". Kí niệm xưa đang mờ dần theo năm tháng, sao không ngẩn ngơ, sao không nuối tiếc ?

Kỉ niệm thứ ba nói về giấc ngủ cùa hổ trong cảnh bình mình. Vương quốc tràn ngập trong màu xanh và ánh nắng: “bình minh cây xanh nắng gội”. Hổ nằm ngủ trong khúc nhạc rừng tưng bừng của tiếng chim ca:

“Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,

Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng ?”

Bức tranh thứ ba đầy màu sắc và âm thanh. Có màu hồng bình minh, màu vàng nhạt của nắng sớm, màu xanh bát ngát của cây rừng. Có tiếng ca tưng bừng của đàn chim. Còn có nhạc của thơ. Các điệp thanh “bình - minh”, “tưng - bừng” hòa. thanh với vần lưng “ca - ta” như mở ra một không gian nghệ thuật, một cảnh sắc thơ mộng thần tiên. Điệp từ “đâu” mỗi câu hỏi tu từ cất lên như một lời than nhớ tiếc, xót xa... Kỉ niệm đẹp ngày xưa, nay còn đâu nữa !

Nhớ đêm trăng, nhớ ngày mưa, nhớ bình minh,... rồi hổ nhớ lại những chiều tà trong khoảnh khắc hoàng hôn chờ đợi. Trong cảm nhận của mãnh hổ, trời chiều không đỏ rực mà là “lênh lánh máu sau rừng”. Mặt trời không lặn mà là “chết”- Phút chờ đợi của chúa sơn lâm trong khoảnh khắc chiều tàn và hoàng hôn thật dữ dội. Chúa sơn lâm sẽ “chiếm lấy riêng phần bí mật” của rừng đêm, để “tung hoành”. Ngôn ngữ thơ tráng lệ, nghệ thuật dùng từ sắc, mạnh, giàu giá trị gợi tả. Bức tranh thứ tư của bộ tứ bình là cảnh sắc một buổi chiểu dữ dội, phút đợi chờ “lên đường” của chúa sơn lâm. Càng nhớ càng xót xa nuối tiếc:

“Đâu những chiểu lênh láng máu sau rừng

Ta đợi chết mảnh mật trời gay gắt

Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật ?”

Quá khứ càng đẹp, càng oanh liệt bao nhiêu thì nỗi nhớ tiếc càng đau đáu bấy nhiêu. Xưa là “tung hoành”, là “vùng vẫy”. Nay là tù hãm, là “nằm dài” trong cũi sắt. Nuối tiếc thời oanh liệt với bao nỗi buồn đau, mãnh hổ sa cơ chỉ còn biết cất lời than:

“Than ôi ! Thời oanh liệt nay còn đâu ?”

Đoạn thơ trên đây là đoạn thơ hay nhất của bài “Nhớ rừng”. Chúa sơn lâm đã có một quá khứ huy hoàng, oanh liệt. Nỗi nhớ tiếc xót xa của nó thể hiện khát vọng sống tự do. Ý tưởng ấy rất đẹp và giàu ý nghĩa đối với con người Việt Nam gần 70 năm về trước khi phải sống tủi nhục trong vòng nô lệ lầm than. Ý tưởng ấy mở ra nhiều liên tưởng và lay tỉnh.

Bài thơ “Nhớ rừng” có giá trị nghệ thuật đặc sắc. Ngôn ngữ thơ giàu hình tượng, màu sắc và âm thanh. Nhạc điệu du dương, trầm bổng. Từ ngữ được sử dụng sắc sảo, đích đáng. Đặc biệt các điệp ngữ “đâu những, “còn đâu”, “ta", các câu hỏi tu từ và cảm thán đem đến bao ám ảnh mênh mang.

Cũng là cấu trúc tứ bình nhưng bút pháp của Thế Lữ có nhiều sáng tạo đổi mới. Đâu chỉ có tứ mùa (xuân, hạ, thu, đông), tứ hữu (trúc, mai, lan, cúc), tứ linh (long, lân, quy, phượng), v.v... Bức tranh tứ bình trong “Nhớ rừng” rất đa dạng, sinh động. Có thời gian nghệ thuật: đêm trăng, ngày mưa, bình minh và chiều tà. Có không gian nghệ thuật: suối và trăng, giang san và bốn phương ngàn, cây xanh nắng gội và tiếng chim ca lênh láng máu” sau rừng và mảnh mặt trời gay gắt, Có tâm trạng nghệ thuật, bao trùm là nỗi nhớ nuối tiếc một thời oanh liệt, xa xưa. Hổ lúc thì “say mồi đứng uống ánh trăng tan” bên bờ suối, lúc thì trâm tư “lặng ngắm cảnh giang san” qua màn mưa rừng. Có lúc nằm ngủ trong tiếng chim ca bình minh. Lại có lúc đợi chờ mặt trời lặn “để chiếm lấy riêng phần bí mật” của rừng đêm. Qua đó, ta càng thấy rõ đoạn thơ với bức tranh tứ bình được thể hiện bằng một bút pháp nghệ thuật điêu luyện, độc đáo.

Thơ đích thực để lại dấu ấn tâm hồn nghệ sĩ. Đoạn thơ trên đây đã để lại dấu ấn tâm hồn Thế Lữ bảy mươi năm về trước, một hồn thơ lãng mạn tuyệt đẹp, một niềm khao khát tự do cháy bỏng tâm hồn.