Phân tích nhân cách nhà nho chân chính trong Bài ca ngắn đi trên bãi cát

      Thơ luôn tìm về với cuộc sống, thơ ở trong cuộc sống nên “Nhà thơ tuy chẳng muốn, cũng thấy mình bị ràng buộc vào cuộc biến chuyển của lịch sử” (Saint John Perse). Đúng như vậy, nhắc đến nhà nho là nhắc đến niềm hoài cổ một thời vang bóng. Tuy ở xã hội hiện đại nó chỉ là hoài niệm thế nhưng có một giai đoạn rất dài nó trở thành niềm tự hào của rất nhiều thế hệ. Cùng CungHocVui tìm hiểu về nhân cách nhà nho chân chính trong bài cá ngắn đi trên bãi cát.

1. Mở bài Nhân cách nhà nho chân chính trong Bài ca ngắn đi trên bãi cát

      Không thể phủ nhận một điều rằng giá trị nhân cách ấy vẫn tỏa sáng vĩnh hằng trong mỗi người. Nhân cách nhà nho chân chính đó được tái hiện vô cùng cụ thể và lay động bởi một con người tài hoa bậc nhất mang tên Cao Bá Quát. Ông là một nhà nho giỏi, đức độ với một tâm hồn văn chương và có cốt cách thanh cao. Được nhân dân tôn lên hàng thánh - thánh Quát.

      Vậy nhưng đương thời Chu Thẩn lại phải trải qua không biết bao nhiêu khổ ải, gian truân khi sống trong một chế độ phong kiến thối nát suy tàn. Tất cả những xót xa, phẫn uất của đấng nam nhi đã được ông gửi gắm kín đáo trong tác phẩm Sa hành đoản ca (hay còn gọi là Bài ca ngắn đi trên bãi cát).

Nhân cách nhà nho chân chính trong Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát

2. Thân bài:

      Trước hết để hiểu được nhân cách nhà nho chân chính, ta cần phải hiểu nhân cách ở đây đó chính là tư cách phẩm giá của mỗi con người. Nhà nho ở đây là những người có tri thức trong thời xưa, theo nho học đọc sách thánh hiền và được thiên hạ vô cùng kính nể. Nhìn chung là họ những người rất hiểu lễ giáo có ích cho đất nước và cho thiên hạ.

      Ta có thể cảm nhận sự cộng hưởng và điểm chung giữa nhân cách nhà nho chân chính mà hai tác giả đề cập đến đó là quan điểm về con đường danh lợi. Nhưng mỗi tác giả lại có một cách bộc lộc của riêng mình và hoàn toàn khác nhau. Cao Bá Quát thốt lên mà rằng :

“Bãi cát dài bãi cát dài ơi

Đi một bước như lùi một bước

Mặt trời đã lặn chưa dừng được

Lữ khách trên đường nước mắt rơi”

      Là một nhà nho chân chính thời xưa nên Cao Bá Quát chịu ảnh hưởng rất lớn của quan niệm "chí làm trai". Cũng như Nguyễn Công Trứ và bao bậc trượng phu ở đương thời, ông luôn tâm niệm va khao khát có thể lập nên công danh sự nghiệp vẻ vang hiển hách cho đời, coi đó là lý tưởng sống, là trách nhiệm trọn đời và là món nợ phải trả - "nợ tang bồng". Ông đã sớm được coi như một tài năng xuất chúng khi mới chỉ ít tuổi và càng trưởng thành, ông lại càng chứng tỏ rõ khí phách hiên ngang và hoài bão lớn lao của mình. Tuy nhiên khi đứng trước một xã hội phong kiến bảo thủ, thối nát, trì trệ và khủng hoảng, con người ấy đã không thể nào thỏa mãn được khát vọng của chính mình.

Bãi cát dài lại bãi cát dài,

Đi một bước như lùi một bước.

Vẻ đẹp nhân cách nhà nho chân chính qua bài ca ngắn đi trên bãi cát 

      "Bài ca ngắn đi trên bãi cát" là một khúc ca ngắn, vậy mà bản thân nó lại vẽ nên một con đường rất dài. Bức tranh hiện lên với sa mạc mênh mông cát trắng cùng bóng người nhỏ bé đang bước đi từng bước khó nhọc: "Đi mà như lùi, vậy ra đi mà thực ra không đi". Đó không chỉ là một hình ảnh rất thực mà còn bao hàm cả những ý nghĩa ẩn dụ. Ẩn dụ về chính con đường thi cử của chính tác giả, cái tủi nhục của bãi cát cũng là cái nhọc nhằn ông đang phải gánh chịu vì con đường ấy - khó nhọc mà xa vời.

      Đối với trí thức nho sĩ ngày xưa, con đường học - thi - làm quan ấy luôn đầy gian nan và vất vả. Tình cảnh ấy càng khó khăn hơn trong những buổi cuối của nho học và đây cũng là cách duy nhất để họ thực hiện chí làm trai lập công danh của mình. Suốt khoảng thời gian từ  lúc 14 tuổi cho đến khi 31 tuổi, Cao Bá Quát đã vào Huế đi thi không biết bao nhiêu lần nhưng lần nào ông cũng bị đánh hỏng. Ông bị đánh hỏng không phải vì không có tài mà vì cái tính cách ngông nghênh của ông vốn đã quá nổi tiếng và cũng chính vì thế ông không được lòng các vị quan triều thần.

      Đến đây lời thơ như những tiếng thở dài của chính tác giả, ta thấy được trướng nhất là sự chán ngán của Chu Thần trước thời cuộc. Bản thân ông ngày càng nhận thức được sự lạc hậu, thoái hóa của chế độ học hành thi cử truyền thống của chế độ phong kiến trong cái chuyển mình của thời thế bấy giờ.

Mặt trời đã lặn chưa dừng được,

Lữ khách trên đường nước mắt rơi.

Xem thêm:

Dàn ý nhân cách nhà nho chân chính trong Bài ca ngắn đi trên bãi cát

Phân tích Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát (2)

Soạn văn: Bài ca ngắn đi trên bãi cát đầy đủ nhất

      "Mặt trời lặn" là hình ảnh ẩn ý cho việc chuyển giao của thời gian, khi thiên nhiên chìm dần vào giấc nghỉ ngơi, thì chính lúc này, đối lập với nó là hình ảnh người lữ khách "chưa dừng được". Vì sao chưa dừng được? Bởi lẽ lữ đường còn dài mà đích thì chẳng thấy đâu. Con đường cuộc đời ông đi mãi mà ông vẫn chưa tìm được cho mình chỗ đứng trong xã hội, chưa thỏa mãn ý chí lập nên công danh. Chính vì thế nên ông không cho phép bản thân mình dừng lại.

      Nếu ở câu đầu mở ra là sự rộng lớn của không gian thì đến lúc này, Cao Bá Quát lại nói đến sự chảy trôi liên tục của thời gian, tất cả những yếu tố thiên nhiên vũ trụ ấy dường như đều là lực cản đường, cản trở những bước đi vốn đã đầy khó nhọc trên cát. Nên ông thấy mình trơ trọi và cô đơn trước bãi cát hoang vu ấy và tự khóc cho số phận dai dẳng, hẩm hiu của chính mình.

      Có thể những giọt nước mắt ấy ban đầu chỉ đơn thuần do tác động của ngoại cảnh (gió, cát, bụi) nhưng chúng dần trở nên đắng hơn, mặn hơn và xót xa hơn bởi chính thay đổi và tâm sự của tác giả. Để rồi từ đây, những cung bậc cảm xúc của Chu Thần đẩy lên một vị trí mới:

Không học được tiên ông phép ngủ,

Trèo non, lội suối giận khôn vơi.

      Ở đây Chu Thần đang giận ai hay giận cái gì vậy? Ông không giận ai hay cái gì mà đang giận chính bản thân ông bởi nhiều lẽ. Ta có thể hiểu tại sao ông lại giận chính bản thân mình.

      Thứ nhất, trước những cảnh đời khổ cực của nhân dân và thời thế thay đổi, ông dù một lòng trung quân ái quốc, hết mực thương dân nhưng vẫn chưa thể làm gì để có thể đem tài năng của mình ra giúp dân giúp nước. Ngay cả Nguyễn Công Trứ luôn "ngất ngưởng" là thế mà con luôn tâm niệm "nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chúng".

      Vậy nên ông luôn day dứt và tự trách khi bản thân vẫn chưa làm tròn được nhiệm vụ với giang sơn xã tắc: "Không có lấy một sách lược gì làm cho đời được thái bình, thẹn mình là nhà nho mà lại tầm thường đến thế". Tâm sự này của ông khiến ta cảm thấy trân trọng một con người có tấm lòng đức độ và tâm hồn thanh cao trong thơ văn: "Nhất sinh đê thủ bái mai hoa"( Trên đời này chỉ cúi đầu quỳ lạy hoa mai).

Phân tích nhân cách nhà nho chân chính trong bài ca ngắn đi trên bãi cát- CungHocVui

      Thứ hai, ông cảm thấy vô cùng hổ thẹn vì dù đã đeo đuổi con đường thi cử trong thời gian rất lâu nhưng vẫn chưa có được chức danh xứng đáng, vẫn chưa đạt được công danh để cho người đời thán phục. Thế nên trong lòng càng trở nên bế tắc, oán hận và bi phẫn. Ông đã từng dùng hình ảnh tượng trưng để nói lên khí chất cao vời của mình:

"Ta ngẩng đầu lên nhìn tận ngoài trời

Những muốn vịn mây mà lên cao mãi."

      Ông mong muốn có được một phép thần tiên kì diệu để có tiếp tục đi trên con đường chông gai mặc cho đói khát, mệt mỏi hay buồn ngủ. Hy vọng có thể mau chóng tìm ra cho mình một cái đích rõ ràng. Sau cả, đó chính là sự thoát li khỏi thực tại tầm thường.

      Nến như Nguyễn Công Trứ lỗi lạc là thế mà còn tìm kiếm lối thoát bằng cách cáo quan ở ẩn. Thì ở đây Cao Bá Quát lại giá như bản thân có thể nhắm mắt làm ngơ, mặc cho sự đời biến đổi và mong muốn vất bỏ phiền muộn. Nhưng không! Với những lý tưởng cao cả, chí khí ngoan cường của bản thân, Chu Thần không thể thực hiện điều trái với đạo lý. Do đó, cái "giận khôn vơi" ở đây, càng chiếu soi, làm tỏ hiện cho ta thấy được một Chu Thần với nhân cách cao cả, quý giá biết bao. Ông không muốn trốn tránh khó khăn mà ngược lại luôn biết đối đầu và khắc phục chúng. Đây là nhân cách thật đáng ngưỡng mộ.

      Những câu thơ tiếp theo lại đem đến cho người đọc về cái nhìn của Cao Bá Quát khi đứng trước cảnh xã hội mưu cầu danh lợi:

Xưa nay, phường danh lợi,

Tất cả trên đường đời.

Đầu gió hơi men thơm quán rượu,

Người say vô số, tỉnh bao người?

      Con đường danh lợi cũng là con đường thật gập ghềnh, trắc trở. Công danh được ví von như một thứ rượu cám dỗ đời người, khiến con người phải bon chen, phải gạt đi mọi giá trị đạo đức luân lí đến thảm hại để chạy theo nó, để có thật nhiều vật chất. Học hành, đỗ đạt rồi vào chốn quan trường để đạt những vinh hoa, phú quý. Ôi, con đường lập thân, sự nghiệp ấy sao quá đỗi tầm thường và lòng tự nhủ phải làm cái gì đó lớn lao hơn, cao cả hơn.

      Nhưng tiếc thay, chẳng mấy kẻ thắng lại được với cái sức lôi cuốn của tiền tài, địa vị. Họ như những con thiêu thân, lao đầu vào nơi có ánh sáng và đông không đếm xuể. Qua đây, Cao Bá Quát cho thấy được điểm nhìn tuyệt vời của mình. Đó là cái nhìn bao quát thực tại bình thường, vượt ra cả không gian và vượt lên trên thời gian. Những suy nghĩ ấy đã đi trước thời cuộc của ông và minh chứng cho trí tuệ uyên bác vượt bậc của ông.

      Cũng có thể thấy được thái độ khinh miệt, chán ghét của ông với lối quan niệm của các sĩ tử bấy giờ và ông tự hào là kẻ tỉnh hiếm hoi giữa rừng người say ấy. Đáng buồn thay, ông vẫn đang đi theo con đường này. Trong tâm trí luôn đang tự hỏi mình là "tỉnh" hay "say"? Để rồi ông lại phải trút tiếng thở dài trong vô vọng:

Nhân cách nhà nho chân chính trong bài ca ngất ngưởng và bài ca ngắn đi trên bãi cát

Bãi cát dài, bãi cát dài ơi!

Tính sao đây? Đường bằng mờ mịt,

Đường ghê sợ còn nhiều đâu ít.

Hãy nghe ta hát khúc "đường cùng",

Phía Bắc núi Bắc, núi muôn trùng,

Phía Nam núi Nam, sóng dào dạt.

Xem thêm:

Cảm nhận Bài ca ngắn đi trên bãi cát

Tìm hiểu tác phẩm Sa hành đoàn ca của Cao Bá Quát

      Tiếng thở dài đầy sự chán ngán, mệt mỏi của Cao Bá Quát khi gặp phải sự bế tắc và trong lòng luôn thao thức với câu hỏi: "tính sao đây?". Khó khăn lại tiếp nối khó khăn, nhìn quanh bốn bể, đâu đâu cũng chỉ thấy được những trắc trở, gian lao muôn trùng. Cũng chính lúc này, Chu Thần đã bị đẩy vào "đường cùng". Dường như, trong ông đang diễn ra một sự đấu tranh quyết liệt và ông dậm chân tại chỗ. Cao Bá Quát không muốn đi tiếp vì biết rằng con đường phía trước không chỉ gian khổ mà còn vô định. Nhưng tiếng gọi vang lên từ tấm lòng thương dân sâu sắc, đó là cái nợ nước nhà chưa thể trả, nợ công danh cuộc đời.

      Vì không còn bất cứ con đường nào khác cho riêng ai, kể ra những người có chí lớn vượt ra ngoài sự nghiệp công danh. Bi kịch của Chu Thần không chỉ là của riêng mình Chu Thần mà còn là bi kịch của thời đại, một thời đại sắp đi đến phút cáo chung.

      Anh đứng làm chi trên bãi cát?

      Câu hỏi vang lên thật vô vọng giữa bãi cát mênh mông nhưng lại phần nào đó kín đáo trả lời cho mâu thuẫn trong chính nội tâm của Cao Bá Quát. Thêm một lần nữa, ông khẳng định tính chất vô nghĩa của con đường "bãi cát" ấy để làm tiền đề cho cái nhìn của mình: cái nhìn sáng suốt và đầy đạo đức: từ bỏ cái cũ lỗi thời để đến với cái mới.

      Ta chợt nhớ đến triết lí của Lỗ Tấn: "Trên thế gian làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi." Quả thật vậy, câu hỏi tu từ: "Anh đứng làm chi trên bãi cát?" vừa là lời thúc giục vừa là tiếng gọi lên đường để khai phá lối đi mới đầy tiến bộ. Đây vừa là nguyên nhân chính vừa là động cơ tđể húc đẩy Chu Thần đứng ra lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa Mỹ Lương, chống lại triều đình nhà Nguyễn phong kiến đã mục nát - việc làm để lại tiếng danh muôn đời và khiến thế hệ sau nể phục khôn nguôi.

Xem thêm: 

Phân tích bài ca ngắn đi trên bãi cát mới nhất- ngữ văn 11

Tìm hiểu tác phẩm Sa hành đoàn ca của Cao Bá Quát

3. Kết bài

      “Sa hành đoản ca” hay "Bài ca ngắn đi trên bãi cát" là bài thơ ngắn mà dài. Qua phân tích nhà nho chân chính trong Bài ca ngắn đi trên bãi cát ta thấy tác giả muốn thể hiển hiện thực cùng hình ảnh đầy tượng trưng, trữ tình nhưng lại chứa đầy bi phẫn với ý thơ hàm súc, đa nghĩa.

      Đằng sau tác phẩm là những suy nghĩ kín đáo của tác giả, là tâm tình da diết với đất nước, là khí phách hiên ngang của chí làm trai, là trí tuệ thông thái, là cái nhìn vượt thời gian, là ước muốn cải cách xã hội và cũng là nhân cách  nhà nho chân chính cao đẹp của Cao Bá Quát. Mặc dù ông đã đi xa nhưng tác phẩm và tiếng vang của ông vẫn vang mãi trong lòng bạn đọc những thế hệ về sau như những cây đời mãi mãi tươi xanh.

      Trên đây là bài phân tích về nhân cách nhà nho chân chính trong bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát. Hy vọng bài viết CungHocVui chia sẻ sẽ giúp bạn học tốt môn ngữ văn 11 hơn.