Đặc sắc nghệ thuật trong truyện ngắn "Vợ nhặt"(Kim Lân)

Nói đến nghệ thuật truyện ngắn có 3 yếu tố cơ bản tạo nên thành công của thể loại này đó là: sáng tạo tình huống truyện độc đáo, trần thuật tự nhiên, hấp dẫn, xây dựng nhân vật chân thực, sâu sắc.

Truyện Vợ nhặt đã đạt được cả 3 yêu cầu nghệ thuật trên.

1. Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo và cảm động

Tình huống được nêu lên ngay ở đầu đề của truyện: Vợ nhặt. Một anh dân nghèo xấu xí, dở hơi, ế vợ, bỗng “nhặt” được vợ một cách dễ dàng. Một chuyện kì lạ khiến cả xóm ngụ cư phải ngạc nhiên. Mẹ anh ta cũng ngạc nhiên. Bản thân anh ta cũng lấy làm lạ, cứ “ngờ ngợ như không phải thế”, nhưng khi đã hiểu ra rồi thì lại nảy ra một điều ngạc nhiên khác: giữa lúc đói khát này, một anh dân nghèo nuôi thân chẳng xong, lại còn lấy vợ! Một tình huống đặc biệt éo le: vừa mừng, vừa lo,  vừa vui, vừa buồn, và càng ngẫm nghĩ càng thấy “ai oán xót thương”. Không ai thấm thía điều này hơn bà cụ mẹ Tràng:

‘Chao ôi, người ta dựng vợ gả chồng cho côn là lúc trong nhà ăn nên làm nổi, những mong sinh con đẻ cái mở mặt sau này… Nhưng “Người ta có gặp  bước khó khăn, đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình”, “Chúng mày lấy nhau lúc này u thương lắm”

Tình huống này làm bật lên hai ý nghĩa của thiên truyện:

• Lên án sâu  sắc tội ác của bọn thống trị Nhật, Pháp và tay sai. Chúng đẩy nhân dân ta vào nạn đói khủng khiếp đến nỗi cái giá con người không hơn cái rơm, cái rác, có thể nhặt được nơi đầu đường xó chợ.

• Con người luôn khát khao tình yêu thương và hạnh phúc  gia đình, và trong bất cứ tình huống nào cũng vẫn tin ở cuộc sống, vẫn hi vọng ở tương lai.

2. Nghệ thuật trần thuật tự nhiên, hấp dẫn

Mở đầu tác phẩm, tác giả giới thiệu nhân vật Tràng và tình huống truyện một cách tự nhiên: Tràng đưa vợ về nhà trong con mắt đầy ngạc nhiên của cả xóm ngụ cư.  

Đến lúc chính anh ta cũng ngạc nhiên khi thấy “Thị ngồi ngay giữa nhà” thì tác giả mới qua dòng hồi tưởng của Tràng thuật lại đầu đuôi câu chuyện anh ta nhặt được vợ như thế nào. Sau đó, mạch truyện lại chảy xuôi cho đến kết thúc.

Trần thuật thông qua đối thoại giữa các nhân vật cũng là một nét đặc sắc của truyện. Tác giả đã dựng được nhiều đoạn đối thoại sinh động và rất hóm hỉnh của hai vợ chồng Tràng (cuộc đối thoại bằng ngôn ngữ “chao chát chỏng lỏn” nơi nhà kho quán chợ, đối thoại bằng thứ ngôn ngữ ‘nhấm nhẳng, cộc lốc” trên đường về nhà Tràng) và giữa mấy người đàn bà trong xóm ngụ cư về người vợ nhặt của Tràng…

3. Thể hiện một cách chân thật và sinh động tâm lí nhân vật

Hoặc qua bộ điệu và ngôn ngữ, hoặc trực tiếp diễn tả tâm trạng, ý nghĩ của họ:

• Vợ Tràng : tâm lí tội nghiệp của một người đói khát cùng đường đến mức trơ trẽn, liều lĩnh không còn chút e thẹn nào của người đàn bà.

• Tràng: tâm lí bàng hoàng vì bỗng nhiên lấy được vợ quá dễ dàng - điều mà xưa nay anh ta không dám mơ ước. Anh ta vừa tự hào, vừa vui sướng, vừa ngượng ngùng nên vốn vụng về lại càng vụng về hơn, muốn bày tỏ tình cảm mà không biết nói thế nào cho phải. Anh ta không phai không “chợn” nhưng niềm vui lấn át tất cả. Lấy được vợ đối với Tràng là cả một cuộc đời. Anh ta thấy mình bây giờ mới thực sự “nên người” nghĩa là thấy mình phải đứng đắn hơn, có trách nhiệm hơn với cái nhà của mình, với mẹ, với vợ, không thể sống tùy tiện, vô tâm như trước.

• Mẹ Tràng (bà cụ Tứ): Lúc đầu không hiểu được con mình có thể lấy được vợ. Khi hiểu ra thì lòng mẹ ngổn ngang: lo lắng, tủi cực, xót thương lẫn mừng vui. Nhưng cái mừng không sao lấn át được với cái lo, vì bà cụ ca một đời chưa bao giờ thoát khỏi đói nghèo. Nhưng thương con, thương dâu, có ý thức trách nhiệm của người làm mẹ, bà cụ cố che giấu cái buồn, cái lo, nói toàn chuyện vui tương lai sáng sủa, gắng tin ở cái triết lí dân gian: “Ai giàu ba họ, ai khó ba đời”

Thông qua tâm lí của ba nhân vật diễn ra trong một tình huống đặc biệt, chủ đề truyện được thể hiện một cách sâu sắc, và cảm động: người dân lao động trong xã hội cũ cực khổ vô cùng, suốt đời không thoát khỏi đói nghèo, tuy vậy rất giàu tình yêu thương, họ khát khao tổ ấm gia đình, Và không gì có thể cướp ở họ niềm tin vào sự sống và tương lai. Một chủ đề vừa có ý nghĩa tố cáo xã hội vừa có giá trị nhân văn sâu sắc.

- Theo Cùng học vui -